Σχολικά Χριστούγεννα!

Η γιορτή των Χριστουγέννων είναι μία γιορτή, που κυρίως λόγω της παραμυθικής διάστασης που έχει λάβει ο εορτασμός τους στη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική, έχει λάβει πια παγκόσμιες διαστάσεις και γιορτάζεται από χώρες που δεν έχουν μεγάλες χριστιανικές κοινότητες, όπως η Κίνα και η Ιαπωνία.

Στην Ελλάδα τα Χριστούγεννα διατηρούν ακόμη τον θρησκευτικό- μυστηριακό χαρακτήρα τους και έχουν εισχωρήσει σε κάθε έκφανση της κοινωνικής ζωής-και στο σχολείο. Τα σχολικά εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου είτε στα αναγνωστικά είτε στα Ανθολόγια που προστέθηκαν αργότερα στο σχολικό πρόγραμμα είτε στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Γυμνασίου περιέχονται κάποια τέτοια κείμενα που αναφέρονται στην εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων. Στα σχολικά αυτά βιβλία ο τρόπος διδασκαλίας είναι πιο ελεύθερος και συγκεντρώνεται περισσότερο στο ίδιο το κείμενο χωρίς την πίεση των γραμματικών και συντακτικών ασκήσεων. Το ίδιο  συνέβαινε και στην ανάλυση του κειμένου, όπου παρά τα ελαττώματα της μεθόδου και πριν προκριθούν ως πιο σύγχρονες διδακτικές μέθοδοι η κατάτμησή του με χωρισμό ενοτήτων και τον εντοπισμό εκφραστικών μέσων, αφηγηματικών τρόπων και σχημάτων λόγων, είχε περισσότερες πιθανότητες να κεντρίσει το ενδιαφέρον του μαθητή και να ενεργοποιήσει τη φαντασία του.

Παρακάτω θα αναφερθούμε στα σχολικά εγχειρίδια που διδάχτηκαν σε δημοτικό και Γυμνάσιο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 ως τις αρχές της δεκαετίας του 2000.

Στο Ανθολόγιο της Α΄ και Β΄ Δημοτικού δεν υπάρχει κάποιο απόσπασμα που να αναφέρεται στις γιορτές των Χριστουγέννων. Σε όλα τα τεύχη του Ανθολογίου δεν υπάρχει κάποιου είδους διαχωρισμός των κειμένων και παρατίθενται τυχαία.

Στο Ανθολόγιο της Γ΄ και Δ΄ Δημοτικού υπάρχουν δύο πεζά και ένα ποίημα που αναφέρονται στην Πρωτοχρονιά και τα Φώτα και προφανώς κατάλληλα να διδαχτούν στους μικρούς μαθητές με την επιστροφή τους στο σχολείο μετά τις διακοπές των γιορτών. Πρώτα συναντούμε το παραμύθι της Αγγελικής Βαρελλά, «Τα περιστέρια και τα παιδιά». Ο Θεός απογοητευμένος από τις πολλές κακές πράξεις των ανθρώπων τη χρονιά που πέρασε στέλνει τα αγγελάκια στη γη να γράψουν σε χαρτάκια μηνύματα ειρήνης και αγάπης δεμένα στα πόδια περιστεριών. Μάταια όμως! Τα περιστέρια επιστρέφου απογοητευμένα και ο Θεός τα συμβουλεύει να πάνε στα παιδιά. Τα παιδιά κάθονται κοντά στο τζάκι και παίζουν με τα παιχνίδια που πήραν ως δώρα. Ένα περιστέρι στη βιασύνη του να φτάσει στα παιδιά τραυματίζεται. Ένα παιδί το περιθάλπει, βρίσκει το μήνυμα και το διαδίδει στους υπόλοιπους ανθρώπους. Ακολουθεί το πεζό του Πέτρου Γλέζου, «Θεοφάνια σε ένα νησάκι». Ο συγγραφέας μιλά για το περιπετειώδες του ταξίδι μέχρι να φτάσει σε ένα ειδυλλιακό νησάκι κοντά σε εκείνο που κατοικούσε για να βαφτίσει ένα παιδάκι. Αφού παραλίγο να πνιγούν, έφτασαν σώοι και ξεκουράστηκαν. Την επόμενη μέρα το πρωί παρακολούθησαν τη λειτουργία των Θεοφανίων και βάφτισαν με τον ξάδελφο του δύο δίδυμα αδέλφια και επιπλέον ένα ακόμη ο αφηγητής. Στο γλέντι συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι και την άλλη μέρα γύρισαν ευτυχισμένοι πίσω με την συντροφιά του. Επίσης μας πληροφορεί ότι η εκδρομή αυτή έλαβε χώρα λίγο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Το ποίημα του Στέλιου Σπεράντζα, που έπεται, με τον τίτλο «Φώτα» κινείται στα γνωστά πλαίσια της παραδοσιακής παιδικής ποίησης.

Το Ανθολόγιο της Ε΄ και ΣΤ΄ Δημοτικού περιέχει το πεζό της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη, «Η φυγή στην Αίγυπτο».  Η συγγραφέας αναφέρεται στο γνωστό περιστατικό από τα Ευαγγέλια όπου ο Θεός ειδοποιεί με άγγελο τον Ιωσήφ να καταφύγει με την Μαρία και τον νεογέννητο Ιησού στην Αίγυπτο για να γλιτώσουν από τη μανία του βασιλιά Ηρώδη. Με πολύ ανθρώπινο τρόπο περιγράφονται οι ανησυχίες των φυγάδων για τοπώς θα είναι η άγνωστη χώρα που πηγαίνουν και τι θα κάνουν εκεί καθώς και οι περιπέτειές τους μέχρι να φτάσουν. Περιέχεται επίσης το πεζό της Έλλης Αλεξίου, "Μετά τις γιορτές" με τα παιδιά να γυρίζουν στο σχολείο μετά τις γιορτές επιδεικνύοντας τα παιχνίδια που πήραν ως δώρο.

Τα κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ τάξης Γυμνασίου εμπεριέχει πολλά πεζά και αποσπάσματα που αναφέρονται στην εορταστική περίοδο των Χριστουγέννων. Το βιβλίο χωρίζεται πια σε θεματικές ενότητες και τα κείμενα δεν είναι διάσπαρτα όπως στα Ανθολόγια του Δημοτικού σχολείου αλλά συγκεντρωμένα. Η ενότητα «Από τη θρησκευτική πίστη» ξεκινά με τα «Κάλαντα Πρωτοχρονιάς» σε μια όχι και τόσο διαδεδομένη εκδοχή. Συνεχίζει με «Το βλογημένο μαντρί» του Φώτη Κόντογλου με την συγκινητική πρωτοχρονιάτικη ιστορία του απλοϊκού βοσκού και της οικογένειάς του που τους επισκέπτεται ο Άγιος Βασίλειος. «Ο ξένος των Χριστουγέννων» του Στέφανου Δαφνή αναφέρεται στην φιλοξενία που προσφέρει σε έναν άγνωστο μία μικρή κοινότητα ανθρώπων στα πλαίσια της φιλανθρωπίας.  Στην ενότητα «Από την εθνική μας παλιγγενεσία» το διήγημα της Πηνελόπης Δέλτα, «Μεσολογγίτικα Χριστούγεννα» μας μεταφέρει στα Χριστούγεννα του πολιορκούμενου από τους Τούρκους Μεσολογγίου.

Στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β’  Γυμνασίου περιλαμβάνεται μόνο το απόσπασμα του Φώτη Κόντογλου, «Παραμονή Χριστουγέννων». Το βιβλίο είναι και πάλι χωρισμένο σε θεματικές ενό0τητες. Το απόσπασμα περιλαμβάνεται στην ενότητα «Προβλήματα της σύγχρονης ζωής», αν και υπάρχει η σχετική ενότητα «Από τη θρησκευτική ζωή». Το κείμενο αναφέρεται στις αναμνήσεις του αφηγητή από την ιδιαίτερη πατρίδα του στη Μικρά Ασία τις μέρες των Χριστουγέννων.

Το τεύχος Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ Γυμνασίου έχει εντελώς διαφορετική διάρθρωση και δομή από τα δύο προηγούμενα. Τα κείμενα παρατίθενται με χρονολογική σειρά και υπάρχουν εισαγωγές λίγων σελίδων που δίνουν στους μαθητές στοιχειώδεις πληροφορίες για κάθε περίοδο της νέας ελληνικής λογοτεχνίας. Στην ενότητα «Η Νέα Αθηναϊκή Σχολή (1880-1922)» περιλαμβάνονται δύο διηγήματα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με χριστουγεννιάτικη υπόθεση. Στης «Κοκκώνας το σπίτι» γύρω από ένα ημιτελές παλιό στοιχειωμένο σπίτι εκτυλίσσονται σκηνές της σκιαθίτικης ζωής την περίοδο των Χριστουγέννων. Το «Άνθος του γιαλού» αφορά και πάλι μία τοπική ιστορία για μία βασιλοπούλα που ποτέ δεν γύρισε το βασιλόπουλο να την παντρευτεί ως την μέρα των Χριστουγέννων γιατί είχε πιαστεί αιχμάλωτο. Και τα δάκρυα της έγιναν το άνθος του γιαλού που κανείς δεν μπορεί να δει. Στην ενότητα «Η νεότερη ελληνική λογοτεχνία- Από το 1922 έως το 1945» υπάρχει ένα απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη, «Στου Χατζηφράγκου». Περιγράφει τις περιπέτειες μίας συντροφιάς αγοριών που με τα χρήματα που συγκέντρωσαν από τα κάλαντα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς αγόρασαν μία μπάλα για να καταλήξουν να μαλώνουν, ως συνήθως.

Συμπερασματικά θα μπορούσαμε να πούμε πως στα Ανθολόγια του Δημοτικού σχολείου τα κείμενα παρατίθενται τυχαία χωρίς θεματικές ενότητες, προέρχονται από κλασικούς συγγραφείς και δεν ξεφεύγουν από τη συνήθη γιορτινή ατμόσφαιρα. Στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας των τριών τάξεων του Γυμνασίου υπάρχει χωρισμός σε θεματικές ενότητες στα δύο πρώτα μέρη και χρονολογικός στο τρίτο. Κινούνται και πάλι στα πλαίσια της κλασικής λογοτεχνίας και των παραδοσιακών αξιών και της παιδικής αθωότητας παλιότερων εποχών. Κυριαρχούν τα πεζά σε σχέση με την ποίηση και η οπτική είναι ρομαντική και ελληνοκεντρική και δεν υπάρχει σαφής αριθμός τωνκειμένουν που εμπεριέχονται στα λογοτεχνικά εγχειρίδια τόσο του Δημοτικού σχολείου όσο και του Γυμνασίου.