Σπάνια θα βρει κανείς παιδικό βιβλίο που να μην
πρωταγωνιστεί με την παρουσία ή την απουσία της η μορφή της μητέρας. Η μητέρα
παραμένει πάντα το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ζωή των παιδιών, κύριος ρυθμιστής
της και καταλύτης. Όταν απουσιάζει, εμφανίζεται ως σημαντική ανάμνηση και
δυσαναπλήρωτο κενό.
Ξεκινώντας από τις στερεοτυπικές μητρικές μορφές των παλιών
σχολικών αναγνωστικών θα συναντήσουμε την μητέρα που μένει στο σπίτι και
φροντίζει την οικογένεια. Κύριο μέλημά της αποτελεί η φροντίδα των παιδιών και
η ανατροφή τους ώστε να γίνουν καλοί άνθρωποι και χρήσιμοι. Είναι ακούραστη,
δεν παραπονιέται ενώ πάντα έχει έναν καλό λόγο για όλους και ξέρει να λύνει
ακριβοδίκαια τα προβλήματα.
Στα μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη η μορφή της μητέρας αρχίζει
να διαφοροποιείται λίγο αλλά δεν εμφανίζεται τόσο συχνά καθώς το παιδί
διεκδικεί για πρώτη φορά με αξιώσεις πρωταγωνιστικό ρόλο στην παιδική
λογοτεχνία. Έτσι, στον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» βλέπουμε μια μαμά με τις κλασικές
ανησυχίες και φροντίδες κάθε μητέρας που στο τέλος παρακάμπτει τους φόβους της και
παίρνει και εκείνη μέρος στην αντίσταση με το δικό της τρόπο. Στο ίδιο περίπου
μοτίβο κινούνται οι μαμάδες και σε κάποια ακόμη βιβλία της («Μωβ ομπρέλα», «Κοντά
στις ράγες», «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο θείος Πλάτων»). Ξεχωρίζει το βιβλίο της
«Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» χαρακτηριστική είναι η έμμεση παρουσία της μητέρας
με τη γιαγιά να την υποκαθιστά στα μητρικά της καθήκοντα και την μικρή ηρωίδα
να στρέφεται σε επικινδύνους δρόμους.
Καινοτόμος στην παρουσία του παιδιού και του εφήβου στο έργο
της η Ζωρζ Σαρή δίνει μια περαιτέρω διάσταση στη μορφή της μητέρας όταν
αποφασίζει να την βγάλει πέρα από τα δεδομένα πλαίσια του ρόλου της. Φυσικά και
πρόκειται πάντα για την μητέρα που αγαπά και φροντίζει τα παιδιά της, είναι η
προτεραιότητά της και στέκεται ένα βήμα πιο πίσω. Σημαντική τομή στο έργο της αποτελεί
η μητέρα που πάσχει από ψυχικό νόσημα λόγω των κακουχιών της Κατοχής («Όταν ο
ήλιος…») και η μητέρα που αισθάνεται ένοχη ή ανεπαρκής απέναντι στο παιδί της («Νινέτ»).
Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη περιλαμβάνει συχνά πολλές αρχετυπικές
μητρικές μορφές στο έργο της αναδεικνύοντας
την μεγάλη σημασία της παρουσίας της μητέρας στην ελληνική οικογένεια. Η μητέρα,
ανεξαρτήτως κοινωνικής και οικονομικής τάξης είναι ταγμένη στα παιδιά της («Εμένα
με νοιάζει», «Παιχνίδι χωρίς κανόνες», «Ο μικρός μπουρλοτιέρης»). Συχνά αντιμετωπίζει
μόνη τις δυσκολίες της ζωής γιατί έχει χηρέψει, τα παιδιά κάνουν λανθασμένες
επιλογές ή γενικά από τα προβλήματα της καθημερινότητας.
Στο έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου μεταφερόμαστε
στο αστικό περιβάλλον της πόλης. Η εξέλιξη του προτύπου της μητέρας συνήθως
ακολουθεί τις κοινωνικές εξελίξεις. Η μητέρα μπορεί να μένει στο σπίτι και να
φροντίζει την οικογένεια («Μικρός αδελφός») όσο όμως πλησιάζουμε στη νεότερη
εποχή βγαίνει στην αγορά εργασίας, δουλεύει και έρχεται αντιμέτωπη με τους νέους
πολλαπλούς ρόλους της («Σπίτι για πέντε», «Καναρίνι και μέντα», «Τα τέρατα του
λόφου», «Ο κόκκινος θυμός»). Δημιουργεί νέα οικογένεια μετά από το διαζύγιο,
εργάζεται σε απαιτητικά πόστα (γιατρός, καλλιτέχνης) και την ολοένα και
μεγαλύτερη αυτονόμηση των παιδιών.
Η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη θίγει μια σειρά κοινωνικών
προβλημάτων στα βιβλία της που αγγίζουν τα παιδιά και τους εφήβους . Έχουμε την
απουσία της μητέρας που αφήνει εκτεθειμένα σε κινδύνους («Το μυστικό τετράδιο»),
εγκαταλείπει την οικογενειακή εστία επειδή αισθάνεται δυστυχισμένη και
παγιδευμένη («Όνειρα από μετάξι»), μπορεί να κάνει λάθος επιλογή συντρόφου που
να ανατρέψει την οικογενειακή ισορροπία («Το φιλί της ζωής»). Πολλές φορές
είναι τα παιδιά εκείνα τα οποία καλούνται να δώσουν λύση στο αδιέξοδο.
Βλέπουμε πως στα έργα ορισμένων από τις κυριότερες
εκπροσώπους της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας η παρουσία της μητέρας είναι
συχνά έμμεση αλλά πάντα καταλυτική για την ζωή και την εξέλιξη των παιδιών. Παραμένει
η παραδοσιακή φιγούρα της μητέρας που έχει ως κύριο ενδιαφέρον και έγνοια την
οικογένειά της παρακολουθώντας παράλληλα τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς.
