Αν και βασισμένο στο μυθιστόρημα της Α. Μπρουστάιν, «Ο δρόμος που ξανοίγεται μπροστά», το βιβλίο της Άλκης Ζέη, «Κοντά στις ράγες», αποτελεί ένα ακόμη αγαπημένο βιβλίο της συγγραφέως που λειτουργεί με τη σειρά του υποδειγματικά σε πολλούς τομείς τόσο μυθοπλαστικά όσο και αναγνωστικά.
Η 10χρονη Σάσενκα (Αλεξάνδρα) ζει με τους γονείς της σε μια επαρχιακή πόλη της προεπαναστατικής Ρωσίας. Η Ρωσία είναι ακόμη αυτοκρατορία και διοικείται από τον Τσάρο ενώ η κοινωνία βρίσκεται σε ιδεολογικό πυρετό από κάθε άποψη. Η Σάσενκα είναι ένα εύθυμο και ζωηρό κορίτσι, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της και της κοινωνικής της τάξης. Μέχρι τότε έκανε μαθήματα κατ’ οίκον, όμως ο μπαμπάς της, ο οποίος είναι γιατρός, αποφασίζει πως είναι πα καιρός να πάει στο Ινστιτούτο (σχολείο θηλέων) και να κοινωνικοποιηθεί ευρύτερα. Περνώντας τις εξετάσεις για το Ινστιτούτο ανοίγεται μπροστά της ένας καινούργιος κόσμος. Γνωρίζει κορίτσια από διαφορετικές οικογένειες, κοινωνική τάξη και καταγωγή καθώς και ανθρώπους εκτός σχολείου. Η φτωχή και ραχιτική Γιούλια γίνεται αφορμή για να αντιληφθεί η Σάσενκα πως υπάρχει αδικία στο κόσμο και να αρχίσει ο πατέρας της να προσφέρει κοινωνικό έργο. Ωστόσο η Σάσενκα θέλει να γίνει θηριοδαμάστρια μετά από μια επίσκεψη στο τσίρκο. Οι δάσκαλοι της στο σχολείο, που πρέπει να τους υπακούει και να τους σέβεται συχνά τιμωρούν πολύ αυστηρά και άδικα τις μαθήτριες αγνοώντας την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Συμμαθήτριές της πέφτουν θύματα εκφοβισμού γιατί είναι φτωχές ή Εβραίες.
Η γνωριμία των κοριτσιών με τον 16χρονο Βαλόντια, ο οποίος είναι φορέας των νέων σοσιαλιστικών ιδεών, αλλάζει τη ζωή τους. Μαθαίνουν πολλά για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της αχανούς χώρας τους, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν τα ίδια δικαιώματα. Ο Τσάρος δεν είναι ο αγαθός αυτοκράτορας που πίστευαν ως τότε και κάποιες φορές οι άνθρωποι πρέπει να βγαίνουν μπροστά και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αγωνιζόμενοι έστω και κρυφά. Παράλληλα στο πατρικό σπίτι της Σάσενκα μαζεύονται και συζητούν τα βράδια άνθρωποι που ονειρεύονται έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και ο πατέρας της την προτρέπει να λαμβάνει μέρος. Η «φτερωτή» βιβλιοθήκη με τα βιβλία που ανταλλάσσουν τα κορίτσια τα βοηθούν να σχηματίσουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για την καταπιεστική κοινωνία όπου ζουν. Τώρα πια η Σάσενκα όταν μεγαλώσει θα γίνει ταραξίας!
Η Άλκη Ζέη παίρνει την μυθοπλαστική υπόθεση μιας χώρας και μιας κοινωνίας που δεν είναι η δική της ούτε των αναγνωστών, καθώς δεν μας αφορά άμεσα η καθημερινή ζωή στην προεπαναστατική Ρωσία και δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία που δεν γνωρίζει σύνορα και χρονικούς περιορισμούς. Επίκεντρο είναι το παιδί που μεγαλώνει και ωριμάζει μέσα από τη δική του ματιά και όχι όπως θα ήθελαν οι μεγάλοι να μεγαλώσει. Ευαισθητοποιεί τους νεαρούς αναγνώστες για τα κοινωνικά προβλήματα και τη συμμετοχή στα κοινά, κάτι που σε μια εποχή σαν τη δική μας είναι απαραίτητο. Και πάνω απ’ όλα μας μαθαίνει τι σημαίνει να βλέπεις τον κόσμο με κριτική ματιά και να σχηματίζεις τη δική σου ανεξάρτητη κρίση και σκέψη.
ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΥ
Τις ράγιες που "οδηγούν" σε μια καινούρια ζωή κοιτάει κάθε μέρα από το παράθυρό της η δεκάχρονη Σάσα. Το Κουκούτσι, όπως τη φωνάζει ο πατέρας της, αναζητά απαντήσεις σε χιλιάδες ερωτήματα που ξεφυτρώνουν κάθε λίγο και λιγάκι σαν μανιταράκια στο κεφάλι της. Ποιος θα της λύσει τις απορίες; Η μαμά της και η Ντούνια, που δουλεύει χρόνια στο σπίτι τους, δεν έχουν πολλή υπομονή για εξηγήσεις. Μόνη της ελπίδα ο πατέρας της που την ακούει προσεκτικά και στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο του της εξηγεί όσα εκείνη διψάει να μάθει. Ο Σουσάμης -έτσι τον φωνάζει η κόρη του- είναι γιατρός και δε διακρίνει τους αρρώστους σε πλούσιους και φτωχούς, ούτε σε Ρώσους και Πολωνούς ή Εβραίους, ούτε σε χριστιανούς και αλλόθρησκους. Με αυτές τις αξίες μεγαλώνει η Σάσα στην προεπαναστατική Ρωσία καταφέρνοντας να υψώσει το ανάστημά της στην αδικία και να μάθει τι σημαίνει να είσαι αληθινός ήρωας. Παρακολουθεί όσα συμβαίνουν γύρω της και περιμένει με λαχτάρα και ενθουσιασμό, που μόνο τα παιδιά μπορεί να έχουν, τη μεγάλη αλλαγή που χτυπάει την πόρτα της.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ
Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Παντρεύτηκε τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, που πέθανε το 1991. Απέκτησαν δύο παιδιά. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στο τμήμα σεναριογραφίας. Από το 1954 έως το 1964 έζησε σαν πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα, για να ξαναφύγουν πάλι όλοι μαζί με τον ερχομό της Χούντας το 1967. Αυτήν τη φορά ο τόπος διαμονής τους είναι η Γαλλία, και συγκεκριμένα το Παρίσι, απ’ όπου επιστρέφουν μετά τη δικτατορία. Από πολύ μικρή ασχολήθηκε με το γράψιμο. Στις πρώτες ακόμη τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε κατοπινά ο ήρωας του γνωστού κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης», εμπνεύστρια του οποίου ήταν η Ελένη Θεοχάρη-Περάκη. Πρώτο της μυθιστόρημα είναι Το καπλάνι της βιτρίνας (1963), που το έχει εμπνευστεί από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά, και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της βιβλίο Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο. Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Το 2012 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Το 2014 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2015 απέσπασε την ίδια τιμή από το Πανεπιστήμιο Πατρών της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 τιμήθηκε από τη Γαλλία με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (Commandeur de l’Ordre des Arts et des Lettres).
Μένη Πουρνή.
