Η παιδική λογοτεχνία βροντοφωνάζει «ΟΧΙ»

Μία από τις ευλογίες (ή κατάρες, κατά τους μαθητές) της χώρας μας είναι η στενή της σύνδεση με τα ιστορικά γεγονότα και η δική της ανεξάρτητη μακραίωνη ιστορική διαδρομή. Η ιστορική λογοτεχνία είναι το δημοφιλέστερο είδος τόσο για τους αναγνώστες όσο και για τους συγγραφείς. Το ενδιαφέρον για κάθε νέα ανάγνωση και οπτική θέασης της ιστορίας παραμένει αμείωτο και προκαλεί έντονες συζητήσεις και διαφωνίες που διαρκούν καιρό. Πάντα υπάρχουν πολλές αθέατες λεπτομέρειες και όψεις των ιστορικών γεγονότων που περιμένουν να βγουν στην επιφάνεια και να επισύρουν πάνω τους την προσοχή που τους αρμόζει και πολλοί συγγραφείς που ενδιαφέρονται να το κάνουν.

Η ελληνική παιδική λογοτεχνία δεν θα μπορούσε φυσικά να μείνει έξω από το κυρίαρχο αυτό ρεύμα. Ήδη με την εμφάνιση του πρώτου παιδικού βιβλίου, «Για την πατρίδα» της Πηνελόπης Δέλτα, η σφραγίδα της ιστορίας μπαίνει ευδιάκριτη στην πορεία που θα ακολουθούσε. Έκτοτε  έχουν γραφτεί πάμπολλα βιβλία για τη ιστορία της χώρας μας και όχι μόνο που να απευθύνονται σε παιδιά και ορισμένα αυτά άντεξαν στο χρόνο ώστε να διαβάζονται από γενιές και γενιές παιδιών.

Η είσοδος της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο την 28^η Οκτωβρίου 1940 και τα συγκλονιστικά γεγονότα που ακλουθούσαν κατέχουν ξεχωριστή θέση στην ελληνική λογοτεχνία, παιδική και ενηλίκων. Ειδικότερα στην παιδική λογοτεχνία, οι συγγραφείς ανέλαβαν να γίνουν οι ξεναγοί των παιδιών στην ιστορία της ζοφερής εκείνης περιόδου καταφεύγοντας οι παλιότεροι κυρίως στα προσωπικά τους βιώματα και σε συστηματική μελέτη ιστορικών πηγών και μαρτυριών οι νεότεροι. Με όλο και πιο ειλικρινή αποτύπωση των ιστοριών τους όσο περνάει ο χρόνος, οι συγγραφείς αυτοί κατάφεραν να δημιουργήσουν μία χρυσή κλασική σειρά την οποία όλοι διαβάσαμε ως παιδιά και τη συστήνουμε με τη σειρά μας στα δικά μας παιδιά.

Πρώτο ιστορικό παιδικό βιβλίο που μίλησε με σεβασμό και χωρίς ωραιοποιήσεις στα παιδιά για την σκοτεινή περίοδο της Κατοχής και την δύσκολη καθημερινότητα των σκλαβωμένων Ελλήνων είναι «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» της Άλκης Ζέη. Ο 10χρονος Πέτρος ενηλικιώνεται και ωριμάζει μέσα σε μια εποχή γεμάτη φόβο και θάνατο παραμένοντας πάντα ένα παιδί της ηλικίας του. Στο κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα λίγο πριν την έναρξη του πολέμου αναφέρεται και το οψιμότερο βιβλίο της «Η μωβ ομπρέλα». 

Το δικό της μερίδιο στην αξιόπιστη καταγραφή της ατμόσφαιρας του Β Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα κατέχει και η Ζωρζ Σαρή με το βιβλίο της «Όταν ο ήλιος…». Η έφηβη ηρωίδα της, Ζωή, αναγκάζεται να στριμώξει τα νεανικά της όνειρα κάπου ανάμεσα στον αγώνα της Αντίστασης ενάντια στον εχθρό και της καθημερινότητας για επιβίωση.  Στον «Χορό της ζωής» η ηρωίδα αναπολεί συχνά το παρελθόν της, που είναι οι αναμνήσεις της από την Κατοχή, όταν μεταπολεμικά καταφεύγει στο Παρίσι για να γλιτώσει από τη λαίλαπα του Εμφυλίου. Επίσης στο «Θησαυρό της Βαγίας» μία ιστορία από την Κατοχή κινητοποιεί  την παρέα των παιδιών να ζήσει μία αξέχαστη περιπέτεια στο νησί της Αίγινας.

Πλούσιο υλικό για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου πότε μέσα από τα προσωπικά της βιώματα την εποχή εκείνη και πότε μέσα από τα μονοπάτια της μυθοπλασίας μας δίνει η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Στα βιβλία της «Ο καιρός της σοκολάτας» και «Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια», αναφέρεται σε πολλά ενδιαφέροντα γεγονότα που έζησε η ίδια ως παιδί ζώντας στο κέντρο της Αθήνας και μοιάζουν αν παραμύθι για τα σημερινά παιδιά. Στα μυθοπλαστικά της βιβλία «Λάθος, κ. Νόιγκερ!» και «Τραγούδι για τρεις»  ο Φίλιππος και η Χριστίνα-κυρίως ο Φίλιππος-ανακαλύπτουν κρυμμένες αλήθειες για την περίοδο της γερμανικής Κατοχής και αναπροσδιορίζουν την ματιά τους στη ζωή.

Η Αγγελική Βαρελλά στο βιβλίο της «Με το χαμόγελο στα χείλη» περιγράφει την ηρωική προέλαση του ελληνικού στρατού στην Ήπειρο και την Αλβανία μέχρι την κατάρρευση του μετώπου μέσα από μία οικογένεια και τα παιδιά μαθαίνουν για την αυτοθυσία και την ανιδιοτελή στάση των Ελλήνων προκειμένου να υπερασπιστούν στην πατρίδα τους. Η εκπρόσωπος της παλιότερης γενιάς συγγραφέων, Καλλιόπη Σφαέλλου, στο μυθιστόρημά της «Για τον πατέρα» ένα παιδί φτάνει μέχρι την Αυστρία μετά το τέλος του πολέμου αναζητώντας τον πατέρα του που είχε σταλεί αιχμάλωτος στη Γερμανία. Στη συλλογή διηγημάτων της «Μικροί αγωνιστές» εξιστορεί τον αντιστασιακό αγώνα μέσα από το βλέμμα των παιιδιών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο παίρνουν μέρος στην αντίσταση.

Η Άννα Δειμέζη-Καλιότσου στο ημερολογιακό της μυθιστόρημα «Τα γκρίζα χρόνια» περιγράφει την καθημερινότητα στην Αθήνα του 1941-44 με τη φωνή ενός κοριτσιού που ζει με την οικογένειά του την πείνα, τον φόβο, τη λαχτάρα για ελευθερία αλλά και τις μικρές χαρές της ζωής. «Το πέτρινο σπίτι» της Ηρώς Παπαμόσχου μας μεταφέρει την ίδια εποχή στο νησί της Σάμου όπου δύο αδέλφια περνούν την περίοδο του πολέμου αρχικά μαζί με τον παππού και τη γιαγιά και αργότερα με τους γονείς τους που μένουν στην Αθήνα και έχουν εμπλακεί στην Αντίσταση.

Το δρόμο της προσφυγιάς για την Μέση Ανατολή με την οικογένειά της είχε πάρει στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη. Την εμπειρία της αυτή περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο στο βιβλίο της «Το διπλό ταξίδι». Αντλώντας έμπνευση και πάλι από την οικογενειακή της ιστορία η συγγραφέας στο βιβλίο της «Η σπηλιά της γοργόνας» μιλάει για γεγονότα από την  Μικρασιατική Καταστροφή ως τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την λήξη του Εμφυλίου πολέμου.

Τα τελευταία χρόνια γράφονται βιβλία που ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο του ελληνοιταλικού πολέμου κα της αντίστασης μετά την γερμανική επίθεση και κατοχή. Ένα θέμα που διαπραγματεύονται αρκετά βιβλία τα τελευταία χρόνια είναι η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων. Η Μαρούλα Κλιάφα στην «Μπαλάντα της Ρεβέκκας» εξιστορεί την περιπέτεια της Ρεβέκκας που γλιτώνει τη μεταφορά της σε στρατόπεδο συγκέντρωσης με τη βοήθεια μιας χριστιανικής οικογένειας.  «Τα δόντια της μυλόπετρας» του Νίκου Κάσδαγλη μέσα από τις παρέες των παιδιών που παίζουν πετροπόλεμο στην κατοχική Αθήνα ιχνηλατεί τα πρώτα σημάδια που θα οδηγήσουν στο κατοπινό οδυνηρό εμφύλιο.

Η ιστορία αποτελεί ένα σημαντικό ένα σημαντικό κομμάτι όχι μόνο της ταυτότητας αλλά και της καθημερινότητάς μας. Τα παιδιά συχνά την αγνοούν ή έχουν μία συγκεχυμένη εικόνα για τα ιστορικά γεγονότα. Το σχολείο αναλώνεται  σε μία εντελώς ξηρή και ανούσια διδασκαλία της που καταλήγει στην αποστήθιση. Τα παιδικά ιστορικά βιβλία αποτελούν ένα υγιές μονοπάτι που μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ιστορίας στο νου και την ψυχή των μαθητών και να βοηθήσει τα παιδιά να επαναπροσδιορίσουν  εκ βάθρων την πολύτιμη σχέση τους με αυτήν.