Αγαπημένα ιστορικά παιδικά βιβλία

Όσοι σήμερα βρισκόμαστε γύρω στα τριάντα, λίγο παραπάνω ή λίγο παρακάτω, είχαμε την τύχη να ζήσουμε την πρώτη χρυσή εποχή της εκδοτικής έκρηξης του παιδικού βιβλίου μεταπολιτευτικά και να διαβάσουμε πολλά, κλασικά σήμερα, παιδικά βιβλία στην πρώτη τους έκδοση. Η πλειοψηφία των βιβλίων αυτών είχε ιστορική υπόθεση και δεν αργούσαν να μας συμπαρασύρουν και να κάνουν το καρδιοχτύπι μας να αυξάνεται σελίδα με τη σελίδα για την τύχη των αγαπημένων μας ηρώων. Αρκετά συχνά γίνονταν μέρος των συζητήσεων και των παιχνιδιών μας και ίσως ακόμη να καβγαδίζαμε για το ποιος ήταν ο καλύτερος.

Αν έπρεπε να φέρω κάποιο πρώτο στη μνήμη μου θα ξεκινούσα με την διδάξασα του είδους, αν και κάπως παλιότερη, Πηνελόπη Δέλτα. Ευαισθητοποιημένη από μικρή ηλικία στα εθνικά ζητήματα της Ελλάδας, όντας κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη, η Δέλτα εισάγει ιστορικά στοιχεία στα περισσότερα παιδικά βιβλία που γράφει. Μαζί της έχουμε ζήσει τις περιπέτειες του Αλέξιου και της Θέκλας για να βοηθήσουν τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ στον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων στο  «Για την πατρίδα».  Στον «Καιρό του Βουλγαροκτόνου» συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου η Αλεξία, κόρη του Αλέξιου και της Θέκλας, μαζί με τον Κωνσταντίνο και τον Μιχαήλ, συνεχίζουν τον ίδιο αγώνα και διχαζόμαστε με τον έρωτα των δύο αγοριών για την ίδια κοπέλα. Τα ιστορικά στοιχεία που παρατίθενται εντυπωσιάζουν, απότοκο της συχνής αλληλογραφίας της Δέλτα με τον βυζαντινολόγο Γ. Σλουμπερζέ.  «Τα μυστικά του βάλτου» αναφέρονται σε γεγονότα πολύ κοντινά στην εποχή της συγγραφέως, τον Μακεδονικό Αγώνα, κάτι που θα την διευκόλυνε και στη συλλογή ντοκουμέντων για τη συγγραφή του βιβλίου. Εδώ ο μικρός Γιοβάν και ο καπεταν-Άγρας μας προσκαλούν να πολεμήσουμε μαζί τους για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον οθωμανικό ζυγό και τις βουλγαρικές επιδρομές. Ιστορικά στοιχεία σχετικά με τον Μακεδονικό Αγώνα και όχι μόνο υπάρχουν και στον «Μάγκα».

Δρασκελίζοντας αρκετές δεκαετίες θα φτάσουμε στη δεκαετία του’60 για να βρούμε το επόμενο βιβλίο που μίλησε στις καρδιές μας όταν ήμασταν παιδιά. Πρόκειται για το «Καπλάνι της βιτρίνας» της Άλκης  Ζέη. Η Μυρτώ και η Μέλια βρίσκονται αντιμέτωπες με την δικτατορία του Μεταξά το 1936 και προσπαθούν να κατανοήσουν έννοιες όπως δημοκρατία και ελευθερία, δικτατορία και τυραννία και να βοηθήσουν τον ξάδερφο τους Νίκο που αγωνίζεται εναντίον του απολυταρχικού καθεστώτος. Παράλληλα προσπαθούν να χαρούν την παιδική τους ηλικία. Το άλλο αγαπημένο βιβλίο της Ζέη , Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» μας μεταφέρει στην γερμανική κατοχή του ’41-’44  μέσα από τα μάτια του 10χρονου Πέτρου. Πόλεμος , αντίσταση, ελπίδα και απελπισία μαζί με την αθωότητα του Πέτρου και την πίστη του σε ένα καλύτερο μέλλον καθιστούν τον Πέτρο έναν από τους πιο αγαπημένους ήρωες της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας.

Την ίδια περίοδο η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη  γράφει και εκδίδει τον «Μικρό Μπουρλοτιέρη». Ο 10χρονος Λευτέρης κρυφά από τους γονείς του κατατάσσεται στο υδραίικο ναυτικό και παίρνει μέρος στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Γίνεται ο ίδιος ένας μικρός μπουρλοτιέρης και μαζί με τον Κανάρη, τον Κουντουριώτη και άλλες επιφανείς μορφές του ελληνικού ναυτικού δίνει θαλάσσιες μάχες με τους Τούρκους.  «Οι ρίζες της λευτεριάς» που θα κυκλοφορήσουν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και περιλαμβάνουν σύντομες βιογραφίες γνωστών και λιγότερο γνωστών μορφών της Επανάστασης μας έκαναν να φουσκώνουμε από υπερηφάνεια και διψούσαμε να μάθουμε και άλλα γι’ αυτούς.

Τη δεκαετία του ’70 η Ζωρζ Σαρή γράφει το βιβλίο της «Όταν ο ήλιος…». Απευθυνόμενη σε λίγο μεγαλύτερο κοινό η Σαρή  περιγράφει τη ζωή της 15χρονης ηρωίδας της, Ζωής, στην Αθήνα της Κατοχής όπου ανάμεσα στο θάνατο , τον κίνδυνο και τις ασφυκτικές συνθήκες πείνας και καταπίεσης από τον εχθρό η Ζωή βρίσκει το κουράγιο να μάχεται και να ελπίζει για το μέλλον. Τα γεγονότα των επόμενων ετών περιγράφονται στο βιβλίο της «Οι νικητές» που αγαπήθηκε εξίσου. Ιστορικά στοιχεία περιέχουν επίσης τα βιβλία της «Τα χέγια», «Τα γενέθλια», «Ο χορός της ζωής», «Τα στενά παπούτσια».

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου εκδίδει το βιβλίο της «Ο μικρός αδελφός». Εκεί μεταφερόμαστε μαζί με τα αδέλφια Άγγελο και Αλέξανδρο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου στη Μακεδονία. Ο Άγγελος σε μία προσπάθεια να μην αφήσει μόνο του τον αδερφό του που πήδησε από το τρένο όταν έφευγαν οικογενειακώς για την Αθήνα για να πιάσει το γάτο του βρίσκεται μαζί του στη δίνη των πολεμικών γεγονότων. Λίγο αργότερα γράφει το «Για την άλλη πατρίδα». Εδώ ο 10χρονος Τέλης Ιακώβου επαναπατρίζεται σταδιακά με την οικογένειά του από την σοβιετικού τύπου χώρα Αργοβία στην Γαλαζόνησο. Σε μία υπενθύμιση των ανελεύθερων καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης και της Κυπριακής τραγωδίας αγωνιούμε να πάνε όλα καλά για τον μικρό ήρωα.

Κατά τη δεκαετία του ’80 και λίγο νωρίτερα η Λίτσα Ψαραύτη γράφει «Το διπλό ταξίδι», ένα βιβλίο που αφηγείται την ζωή της οικογένειας της όταν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Παλαιστίνη λόγω της αντιστασιακής δράσης του πατέρα της. Το βιβλίο περιγράφει πώς βιώνει την προσφυγιά ένα μικρό κορίτσι και βρίσκει αναλογίες με τη σημερινή προσφυγική κρίση. Το ιστορικό στοιχείο ενυπάρχει και στα νεότερα βιβλία της «Οι δραπέτες του καστρόπυργου» και "Η σπηλιά της γοργόνας".

Η Κίρα Σίνου, μία ιδιάζουσα περίπτωση στην ελληνική παιδική λογοτεχνία, στα βιβλία της έχει ασχοληθεί με πολλές και διαφορετικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Την προτίμηση του παιδιού έχουν κερδίσει τόσο η «Χώρα των μαμούθ» που αναφέρεται στην προιστορία όσο και το «Στην πόλη του αι-Δημήτρη» που αναφέρεται στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Στο «Κάτω από τον ήλιο της Μακεδονίας» μαθαίνουμε για την ιστορία της Μακεδονίας πριν τον Μέγα Αλέξανδρο ενώ στο «Ασημένιο μενταγιόν» με αφορμή μία εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη ξετυλίγεται μπροστά μας η ιστορία της πόλης.

Από τις κυκλοφορίες των τελευταίων ετών αγαπήθηκαν πολύ τα βιβλία της Βούλας Μάστορη («Ένα ένα τέσσερα», « Στο γυμνάσιο») με αναφορές στη δεκαετία του ’60, της Ελένης Δικαίου («Οι θεοί δεν πεθαίνουνε στην Πέλλα», «Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά») για το Μεγαλέξανδρο και τη ζωή στη Σμύρνη και άλλα.

Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να καθιστούν ένα βιβλίο αγαπητό στο παιδικό κοινό. Η αλήθεια είναι πως η αγάπη και φροντίδα με την οποία ο συγγραφέας γράφει τα βιβλία του αντανακλάται στο αποτέλεσμα.  Γι’ αυτό η ελπίδα και η προσδοκία πως αυτό θα συνεχίσει να γίνεται μας γεμίζει με αδημονία για την συνέχεια μικρούς και μεγάλους!