Οι πόλεις και οι τόποι στην παιδική λογοτεχνία

Είναι πολύ σημαντικό για έναν άνθρωπο να γνωρίζει τον τόπο και την καταγωγή του. Σημαντικό όχι μόνο γιατί θα τον βοηθήσει στη συγκρότηση της προσωπική του ταυτότητας και μιας βαθιάς και αληθινής αντίληψης του κόσμου γύρω του αλλά και γιατί αποτελεί ουσιαστικό μέρος της ταυτότητας αυτής. Στα παλιότερα εκπαιδευτικά συστήματα το μάθημα της λεγόμενης πατριδογνωσίας , το οποίο λειτουργούσε ως προάγγελος της γεωγραφίας και ασχολούνταν με την τοπική ιστορία και γεωγραφία της περιοχής που βρισκόταν κάθε σχολείου. Στα νεότερα χρόνια με την εξέλιξη των εκπαιδευτικών πραγμάτων και την απρόσκοπτη πορεία της παιδείας προς την εξειδίκευση το περιεχόμενο του μαθήματος αυτού διασπάστηκε στην ιστορία, τη γεωγραφία και την μελέτη περιβάλλοντος με ανάμικτα αποτελέσματα.

Με την παράλληλη ανάπτυξη της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας, οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων δεν άργησαν σύντομα να ανακαλύψουν την ενσωμάτωση πληροφοριών γεωγραφικής, ιστορικής, λαογραφικής και άλλης φύσης  στην μυθοπλασία της υπόθεσης των έργων τους ως πρόσφορο μέσο για την εκτενέστερη εμπέδωση της τοπικής, εθνικής και παγκόσμιας ιστορίας και γεωγραφίας σε συνδυασμό με τις γνώσεις που παρέχει το σχολείο. Αρχικά ξεκίνησαν με την απλή παράθεση πληροφοριών για να προχωρήσουν στην περίτεχνη εμπλοκή τους στη μυθοπλασία έως την ανάπτυξη σχετικών δραστηριοτήτων που υπερβαίνουν τα πλαίσια του βιβλίου όπως ξεναγήσεις, σχολικές εργασίες, θεατρικά έργα κτλ.

Από το 1958 η Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά άρχισε να διοργανώνει κάθε χρόνο λογοτεχνικούς διαγωνισμούς (με έργα ανέκδοτα που υποβάλλονταν ανώνυμα) για την ανάπτυξη της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας και για να δοθεί η ευκαιρία σε αξιόλογους νέους συγγραφείς να αναδειχθούν. Διαγωνισμούς με τους ίδιους στόχους διοργάνωνε και ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου/Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ, επίσημο σωματείο από το 1969, τις πρώτες δεκαετίες της λειτουργίας του. Από το 1975 καθιερώθηκε η κατηγορία «Το χρονικό μιας πολιτείας».

Τα βιβλία που βραβεύτηκαν στην κατηγορία αυτή και θα παρουσιάσουμε παρακάτω σε όσα βρήκαμε σχετικές πληροφορίες, μαζί με κάποια παλιότερα, νεοτέρα και κάποια που δεν βραβεύτηκαν σε κάποια διαγωνισμό,  είναι τα εξής:

Βραβεία

 1976 Ελένη Βαλαβάνη Ταξίδι στ΄ Ανάπλι (Δωδώνη)
 1976 Αγγελική Βαρελλά Καλοκαίρι στη Μονεμβασιά (Πατσούρης)
 1978 Γιολάντα Πατεράκη Η αρχόντισσα του Αιγαίου (Εκδόσεις των Επτά)

Έπαινοι

 1977 Γιώργος Σακκάς Καλαμάτα, η πρώτη ελεύθερη πόλη
 1977 Καλλιόπη Σφαέλλου Θησαυρός στη Ναύπακτο (Μουστάκα)
 1978 Νίτσα Τζώρτζογλου Στο λόφο του Επάνω Εγκλιανού (Εκδόσεις των Επτά)
1981 Κίρα Σίνου Στην πόλη του Αϊ-Δημήτρη (Κέδρος) 1982
 Βασίλης Δ. Αναγνωστόπουλος Το μπουγαρίνι (Χριστόπουλος) 1982
 Ζωή Κανάβα Πασχαλιά με οτοστόπ (Α.Σ.Ε.)

Ένα πρώτο δείγμα χρονικού-ταξιδιωτικού παιδικού βιβλίου είναι «Ο μικρός περιηγητής» της Σοφίας Μαυροειδή-Παπαδάκη. Το βιβλίο αρχικά είχε δημοσιευτεί σε συνέχειες μεταπολεμικά στο παιδικό περιοδικό «Το ελληνόπουλο». Ένα μικρό ελληνόπουλο που ζει στην Αμερική έρχεται για διακοπές Χριστουγέννων, Πάσχα και καλοκαιριού στην ιδιαίτερη πατρίδα του, κάπου στην Πελοπόννησο. Όσο διάστημα μένει στην Ελλάδα, ταξιδεύει ανά την Πελοπόννησο γνωρίζοντας την ιστορία και τα έθιμα κάθε περιοχής που επισκέπτεται.

Η Καλλιόπη Σφαέλλου συνδυάσει επιτυχημένα την γνωριμία των παιδιών με έναν τόπο παράλληλα με την συναρπαστική πλοκή της αναζήτησης ενός θησαυρού στο βιβλίο της «Ο θησαυρός της Ναυπάκτου». Η παρέα των μικρών ντετέκτιβ αναζητά τον πολύτιμο χαμένο θησαυρό περιδιαβαίνοντας τους δρόμους και τα μονοπάτια της ιστορικής πόλης της Ναυπάκτου. Η Κίρα Σίνου με την εξαιρετική αγάπη και αφοσίωση της στην ιστορία στο μυθιστόρημά της «Στην πόλη του αι-Δημήτρη» με αφορμή μια παρέα νέων που σπουδάζει στη Σχολή Ξεναγών μας μεταφέρει τόσο στην βυζαντινή όσο και στη σύγχρονη πόλη της Θεσσαλονίκης δίνοντας πολλές πληροφορίες για την ιστορία και τα μνημεία της πόλης.

Πολλά πράγματα για την ιστορία και τον λαϊκό πολιτισμό της πόλης των Τρικάλων και της ευρύτερης περιοχής ξεδιπλώνονται αρμονικά στο βιβλίο της Μαρούλας Κλιάφα «Οι πελαργοί θα ξανάρθουν». Ο 10χρονος Γιάννης ζει κατά τη διάρκεια της Χούντας των Συνταγματαρχών στα Τρίκαλα με την οικογένειά του. Μέσα στο κλίμα μυστικοπάθειας και φόβου που επικρατεί στη χώρα, περπατάει στους δρόμους θαυμάζοντας τα παλιά αρχοντικά κα μαθαίνει πληροφορίες για την τοπική ιστορία και τα έθιμα, ειδικά όταν ταξιδεύει σε ένα κοντινό χωριό καθώς είναι καλεσμένος σε έναν γάμο.

Στο βιβλίο του Ι. Δ. Ιωαννίδη «Το χρυσαφένιο τόξο» όπου 12χρονα παιδιά από διάφορες περιοχές της Ελλάδας αλληλογραφούν ανταλλάσσοντας μεταξύ άλλων πληροφορίες για την ιστορία και τα έθιμα των περιοχών που ζουν συνδυάζοντας ζωντανά και άμεσα περιστατικά από την καθημερινότητα των παιδιών μαζί με γνωστικό υλικό. Η Αγγελική Βαρελλά στο «Καλοκαίρι στη Μονεμβασιά» καταγράφει πραγματικά το χρονικό μιας ολόκληρης πολιτείας και τόπου καταγωγής της με πρωταγωνιστές μία συντροφιά νέων παιδιών που επισκέπτονται διάφορα μέρη της γραφικής και πολυιστορημένης πολης.

«Στο Μυστρά των Παλαιολόγων» της Ελένης Βαλαβάνη, η συγγραφέας μας δίνει μία γλαφυρή 

ολοζώντανη εικόνα  του Δεσποτάτου του Μυστρά την εποχή που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία πνέει τα λοίσθια και όλα τα γνωστά και τραγικά πρόσωπα της ιστορίας: οικογένεια Παλαιολόγων, Γεώργιος Πλήθων-Γεμιστός, καρδινάλιος Βησσαρίων και άλλοι αγωνίζονται για τη διάσωση του ελληνισμού. Το «Ταξίδι στ’ Ανάπλι» της ίδιας συγγραφέως με ήρωα τον μικρό Αντώνη που μετακομίζει στην πόλη λόγω της μετάθεσης του πατέρα του και γνωρίζει την πόλη που είναι γι’ αυτόν terra incognita. Στο χώρο της Πελοποννήσου κινείται το βιβλίο του Γιώργου Σακκά, «Καλαμάτα, η πρώτη ελεύθερη πόλη» με ένα πορτραίτο της πρώτης ελληνικής πόλης που απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό.

Η Φανή Παπαλουκά στο βιβλίο της «Στα χρόνια του Όθωνα» μας μεταφέρει στα πρώτα χρόνια της Απελευθέρωσης στην Αθήνα. Εκεί μαζί με τον νεοαφιχθέντα Βαυαρό βασιλιά Όθωνα καταφθάνει μία οικογένεια αξιωματούχων που συνοδεύει το βασιλιά μαζί με τα τρία  παιδιά της που είναι ανυπόμονα να εξερευνήσουν τη νέα πόλη που θα μείνουν και την γνωρίζουν ως τότε μόνο μέσα από την ιστορία και την  μυθολογία.

Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου σε ένα από τα σχετικά πρόσφατα βιβλία της, «Η προφητεία του κόκκινου κρασιού» αναφέρεται στη ιστορία της πόλης και τον τρόπο ζωής του Μελένικου, μίας πόλης με ανθηρό ελληνικό πληθυσμό ως τον Β΄ Βαλκανικό πόλεμο όταν οι νέες συνοριακές διευθετήσεις την παρέδωσαν οριστικά στο νέο βουλγαρικό κράτος. Ένας απόγονος των Ελλήνων κατοίκων, αρχαιολόγος στο επάγγελμα, ταξιδεύει ως εκεί με την κόρη του με ον σύλλογο που έχουν ιδρύσει οι παλιοί κάτοικοι ενώ παράλληλα μας αφηγείται τη ιστορία της οικογένειάς του όταν οι πρόγονοί του ζούσαν ακόμη εκεί.

Υπάρχουν πολλά ακόμη βιβλία που αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στην ιστορία ενός τόπου, τα έθιμά του και τη γεωγραφία του. Οι συγγραφείς τους προσπαθούν συνδέοντας τις ιστορικές, γεωγραφικές και ιστορικές πληροφορίες και την καθημερινότητα των παιδιών να καταδείξουν την παρουσία τους στην καθημερινή τους ζωή με τρόπους  που ούτε καν φαντάζονται πως υπάρχουν. Ωστόσο με την συνεχή και αυξανόμενη επιρροή της τεχνολογίας στα παιδιά απαιτούνται νέες ιδέες και μέθοδοι για την αξιοποίηση τους με νέα οπτική.

Ευχαριστώ πολύ την κ. Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου για τις πληροφορίες σχετικά με τους λογοτεχνικούς διαγωνισμούς της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς και του Ελληνικού Κύκλου Παιδικού Βιβλίου και τον κατάλογο των βραβεθέντων βιβλίων στην κατηγορία "Το χρονικό μιας ελληνικής πολιτείας" του Ελληνικού Κύκλου Παιδικού Βιβλίου.