Οι αγαπημένες μικρές ηρωίδες στην ξένη κλασική παιδική λογοτεχνία

Είναι κοινό μυστικό πια πως η κινητήριος δύναμη για αποφάσεις που οδήγησαν σε μεγάλες και συνταρακτικές αλλαγές είτε στην ιστορική πραγματικότητα είτε στην απλή καθημερινότητα έχουν παρθεί ή υποκινηθεί από δυναμικές γυναίκες που βρέθηκαν στην εξουσία κατ’ εξαίρεση ή κινούμενες παρασκηνιακά έπαιρναν την κατάσταση στα χέρια τους υποκαθιστώντας τους ασθενείς κατέχοντες της εξουσίας.

Στην λογοτεχνία, όπως και στα κοινωνικά στερεότυπα που ακόμη ακολουθούμε-έστω και ασυναίσθητα-οι ξεχωριστοί ήρωες που μας ταξιδεύουν με τις ιστορίες τους είναι περισσότερο άνδρες και πολύ λιγότερο γυναίκες. Λόγω της μακραίωνης πατριαρχικής παράδοσης της κοινωνίας μας αλλά και το ιδιαίτερο δέσιμο των γυναικών με την οικογενειακή εστία και τα παιδιά, οι άνδρες θεωρήθηκαν πιο ικανοί και περισσότερο «ελεύθεροι» να εμπλακούν σε περιπέτειες και να φέρουν σε πέρας τα ηρωικά κατορθώματα για τα οποία διψάει το αναγνωστικό κοινό και δημιουργούσε ανέκαθεν η συγγραφική γραφίδα. Οι γυναίκες αποτελούσαν το ασφαλές καταφύγιο στο οποίο κατέφευγαν οι ήρωες δαφνοστεφείς ή ο λόγος για τον οποίο πολεμούσαν ώστε να γυρίσει στη ζωή τους η ασφάλεια και η σταθερότητα.

Αποτελεί, λοιπόν, απορίας άξιον γιατί πήρε τόσους αιώνες να προβληθεί το πρότυπο της γυναίκας ηρωίδας στην πληρότητά του εφόσον εξασφαλίζει τόσο μεγάλη ασφάλεια και σταθερότητα , απαραίτητες προϋποθέσεις  για την πρόοδο και την ευτυχία.

Οι ρίζες της ισόνομης προβολής των ηρωίδων με τους ήρωες βρίσκονται ήδη βαθιά στα πρώτα γραπτά κείμενα της ιστορίας της λογοτεχνίας, όταν μία όμορφη γυναίκα, η Ελένη της Σπάρτης, γίνεται η αιτία για να ξεσπάσει η πρώτη θρυλική σύγκρουση στην ιστορία της ανθρωπότητας: ο Τρωικός πόλεμος. Ακολουθεί η ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία όπου οι θεές του ελληνικού δωδεκάθεου αλλά και πολλές ακόμη μυθολογικές ηρωίδες σπάζουν κατά καιρούς τα ανδροκρατούμενα στεγανά των αντιλήψεων της εποχής δημιουργώντας νέα δεδομένα για το μέλλον και πολύ συχνότερα, μπελάδες! (Ήρα. Αθηνά, Αφροδίτη, Άρτεμις, Αταλάντη, Αμαζόνες, Άλκηστις, Αντιγόνη κτλ).

Πολύ μεγάλη ώθηση έδωσαν σε αυτό και γυναικείες ηρωικές μορφές που διακρίθηκαν κατά καιρούς και εποχές για την οξύνοια και τη γενναιότητά τους, όπως η Ασπασία, η Κλεοπάτρα, η Θεοδώρα, η Ειρήνη η Αθηναία, η Θεοφανώ, η Άννα (αδελφή του Βασιλείου Β΄), η Υπατία, η Διοτίμα, η Ζαν ντ’ Αρκ, η Ελισάβετ της Αγγλίας, η Ισαβέλλα της Ισπανίας και πολλές άλλες που καμιά φορά αναφέρονται σε δύο γραμμές της ιστορίας. Συχνά αποτέλεσαν έμπνευση για την συγγραφή λογοτεχνικών έργων περνώντας στη σφαίρα του μύθου.

Στη νεότερη εποχή οι πρώτες ηρωίδες που αγαπήθηκαν από τους μικρούς αλλά και τους μεγάλους αναγνώστες είναι οι ηρωίδες των μεσαιωνικών παραμυθιών που καταγράφηκαν όταν άρχισε να αφυπνίζεται η εθνική συνείδηση των ευρωπαϊκών λαών. Η Χιονάτη αναζητά μόνη της την τύχη της στο δάσος για να γλιτώσει από την κακιά μητριά της. Η Σταχτοπούτα μπαίνει δυναμικά στη διεκδίκηση ενός καλύτερου μέλλοντος ενάντια στις θετές της αδελφές και την μητριά της που την έθεσαν στο περιθώριο-με την βοήθεια πάντα της καλής νονάς νεράιδας. Η Βασίλισσα του Χιονιού διεκδικεί και κρατά την εξουσία. Η Γκρέτελ συνεργάζεται με τον Χάνσελ για να γλιτώσουν τη ζωή τους και δεν στηρίζεται στη γενναιότητα του αδελφού της και μόνο.

Η μεγάλη αλλαγή στον καταστατικό χάρτη των ηρώων της παιδικής λογοτεχνίας λαμβάνει χώρα από τα τέλη του 18^ου αιώνα και μετά όταν στην Αγγλία με την Βιομηχανική Επανάσταση και την άνοδο του βιοτικού επιπέδου τα παιδιά αρχίζουν να αποτελούν μία ιδιαίτερη κατηγορία αναγνωστικού κοινού με τις δικές του ανάγκες και απαιτήσεις.

Το πρώτο βιβλίο που να αφορά αποκλειστικά τις περιπέτειες ενός κοριτσιού  έρχεται μέσα από τα κλασικά μυθιστορήματα του Τσαρλς Ντίκενς με την «Μικρή Ντόρριτ» όπου ένα μικρό κορίτσι αναγκάζεται να ζήσει μαζί με τον πατέρα της που χρεοκόπησε στην ιδιόμορφη φυλακή του Μάρσαλσυ όπου είχε ζήσει ως παιδί και ο ίδιος ο Ντίκενς. Λίγο αργότερα εκδίδεται «Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» με την μικρή Αλίκη να ταξιδεύει σε έναν αλλόκοτο εξωπραγματικό κόσμο που το σύμπαν του μάλλον αντικατοπτρίζει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γυναικείας φύσης, αναλογιζόμενοι και την Βασίλισσα Ντάμα Κούπα.

Ένα βιβλίο που κυριαρχούν κατεξοχήν κορίτσια και ο δικός τους κόσμος είναι οι «Μικρές Κυρίες» της Λουίζα Μέι Άλκοτ . Τα τέσσερα κορίτσια του πάστορα Μαρτς θα λέγαμε πως αντιπροσωπεύουν σχεδόν κάθε τύπο γυναίκας που συναντούμε στην καθημερινότητά μας με την επαναστάτρια και φιλόδοξη συγγραφέα Τζο να ξεχωρίζει. Η «Χάιντι» της Γιοχάνα Σπίρι με τη μικρούλα «Χάιντι» να πρέπει ξαφνικά να ζήσει με τον αντικοινωνικό και μονόχνωτο παππού της μετά τον θάνατο των γονιών της και την αδυναμία της θείας Ντέτε να την φροντίσει. Οι ονειρικές εικόνες των Άλπεων σε συνδυασμό με την παιδική αθωότητα της Χάιντι και του Πέτερ έκαναν το βιβλίο γρήγορα πολύ δημοφιλές.

«Ο μάγος του Οζ» του Φρανκ Λ. Μπάουμ έχει πάλι για πρωταγωνίστρια του ένα κορίτσι. Η μικρή Ντόροθι παρασύρεται από έναν κυκλώνα μακριά από το σπίτι της και πρέπει να βρει το μάγο στη Χώρα του Οζ για να της δώσει τα μαγικά γοβάκια για να γυρίσει πίσω στο Κάνσας. Μαθήματα αξιοπρέπειας και ηθικής ακεραιότητας δίνει η «Μικρή πριγκίπισσα» της Φράνσις Χόντγκσον Μπάρνετ όταν μετά το θάνατο και την χρεοκοπία του πατέρα της αναγκάζεται να παραμείνει ως υπηρέτρια στο ακριβό οικοτροφείο που πρώτα φοιτούσε ως μαθήτρια για να επιβιώσει.

«Ο μυστικός κήπος» της ίδιας συγγραφέως έχει ως ηρωίδα την κακομαθημένη και ορφανή Άννυ Λένοξ που θα αναθεωρήσει πλήρως τον τρόπο που βλέπει τη ζωή και αντιμετωπίζει τους ανθρώπους όταν θα πάει να ζήσει στο σπίτι του λόρδου θείου της και θα γνωρίσει τον ασθενικό της ξάδερφο Κόλιν. Στην «Άννα των αγρών» της Λούσι Μοντ Μοντγκόμερι η 11χρονη Άννα προσπαθεί επί χρόνια να βρει μια οικογένεια που να την αγαπάει. Όταν κατά λάθος υιοθετείται από δύο ηλικιωμένα αδέλφια, η χαρωπή της προσωπικότητα και ο αυθορμητισμός της θα τα πείσει να την κρατήσουν και να βρει κοντά τους την ευτυχία που λαχταρά.

Σύμβολο της αιώνιας αισιοδοξίας και της χαράς της ζωής η «Πολυάννα» της Ελέανορ Χ. Πόρτερ θα τα καταφέρει εξαιρετικά στη νέα της ζωής με την απογοητευμένη και πικρόχολη θεία της και δεν θα τα παρατήσει  ακόμη και όταν ένα ατύχημα την αφήνει προσωρινά ανάπηρη. Πολύ πιο δυναμική αντιμετώπιση της ζωής και κατορθώματα που θα συναγωνίζονταν και εκείνα ενός αγοριού καταφέρνει η διάσημη «Πίπη φακιδομύτη» της Άστριντ Λίντγκρεν.  Με τις υπερφυσικές της δυνάμεις μπλέκει σε απίθανες περιπέτειες και βάζει τα πράγματα στη θέση τους!  Η «Ματίλντα» του Ρόαλντ Νταλ έχει μία οικογένεια που δεν την καταλαβαίνει και την κακοποιεί. Το ίδιο συμβαίνει και με το σχολείο όπου η μοχθηρή και αδίστακτη διευθύντρια βασανίζει τα παιδιά. Η Ματίλντα βρίσκει καταφύγιο στα βιβλία και τη δασκάλα της και όταν αποκτά μαγικές δυνάμεις παίρνει το αίμα της πίσω.

Η αποτύπωση του κοριτσιού ηρωίδα στην ξένη κλασική παιδική λογοτεχνία ξεκινά από τα κλισέ στερεότυπα του καλοκάγαθου νοικοκυρεμένου κοριτσιού και φτάνει ως το σύγχρονο εξισωτικό πρότυπο των δύο φύλων. Οι ηρωίδες των βιβλίων αντιμετωπίζουν δυσκολίες, παλεύουν με τον εαυτό τους και το κοινωνικό τους περιβάλλον κατακτώντας το μερίδιο που τους αναλογεί. Δεν διεκδικούν να μπουν στη θέση των αγοριών αλλά με την πάροδο του χρόνου κατακτούν ή αγωνίζονται για ίσα δικαιώματα και για ισότιμη, επί ίσοις όροις θέση στην κοινωνία.