ΚΟΝΤΑ ΣΤΙΣ ΡΑΓΕΣ ΤΗΣ ΑΛΚΗΣ ΖΕΗ

 

Αν και βασισμένο στο μυθιστόρημα της Α. Μπρουστάιν, «Ο δρόμος που ξανοίγεται μπροστά», το βιβλίο της Άλκης Ζέη, «Κοντά στις ράγες», αποτελεί ένα ακόμη αγαπημένο βιβλίο της συγγραφέως που λειτουργεί με τη σειρά του υποδειγματικά σε πολλούς τομείς τόσο μυθοπλαστικά όσο και αναγνωστικά.

Η 10χρονη Σάσενκα (Αλεξάνδρα) ζει με τους γονείς της σε μια επαρχιακή πόλη της προεπαναστατικής Ρωσίας. Η Ρωσία είναι ακόμη αυτοκρατορία και διοικείται από τον Τσάρο ενώ η κοινωνία βρίσκεται σε ιδεολογικό πυρετό από κάθε άποψη. Η Σάσενκα είναι ένα εύθυμο και ζωηρό κορίτσι, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της και της κοινωνικής της τάξης. Μέχρι τότε έκανε μαθήματα κατ’ οίκον, όμως ο μπαμπάς της, ο οποίος είναι γιατρός, αποφασίζει πως είναι πα καιρός να πάει στο Ινστιτούτο (σχολείο θηλέων) και να κοινωνικοποιηθεί ευρύτερα. Περνώντας τις εξετάσεις για το Ινστιτούτο ανοίγεται μπροστά της ένας καινούργιος κόσμος. Γνωρίζει κορίτσια από διαφορετικές οικογένειες, κοινωνική τάξη και καταγωγή καθώς και ανθρώπους εκτός σχολείου. Η φτωχή και ραχιτική Γιούλια γίνεται αφορμή για να αντιληφθεί η Σάσενκα πως υπάρχει αδικία στο κόσμο και να αρχίσει ο πατέρας της να προσφέρει κοινωνικό έργο. Ωστόσο η Σάσενκα θέλει να γίνει θηριοδαμάστρια μετά από μια επίσκεψη στο τσίρκο. Οι δάσκαλοι της στο σχολείο, που πρέπει να τους υπακούει και να τους σέβεται συχνά τιμωρούν πολύ αυστηρά και άδικα τις μαθήτριες αγνοώντας την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Συμμαθήτριές της πέφτουν θύματα εκφοβισμού γιατί είναι φτωχές ή Εβραίες.

Η γνωριμία των κοριτσιών με τον 16χρονο Βαλόντια, ο οποίος είναι φορέας των νέων σοσιαλιστικών ιδεών, αλλάζει τη ζωή τους. Μαθαίνουν πολλά για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της αχανούς χώρας τους, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν τα ίδια δικαιώματα. Ο Τσάρος δεν είναι ο αγαθός αυτοκράτορας που πίστευαν ως τότε και κάποιες φορές οι άνθρωποι πρέπει να βγαίνουν μπροστά και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αγωνιζόμενοι έστω και κρυφά. Παράλληλα στο πατρικό σπίτι της Σάσενκα μαζεύονται και συζητούν τα βράδια άνθρωποι που ονειρεύονται έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και ο πατέρας της την προτρέπει να λαμβάνει μέρος. Η «φτερωτή» βιβλιοθήκη με τα βιβλία που ανταλλάσσουν τα κορίτσια τα βοηθούν να σχηματίσουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για την καταπιεστική κοινωνία όπου ζουν. Τώρα πια η Σάσενκα όταν μεγαλώσει θα γίνει ταραξίας!

Η Άλκη Ζέη παίρνει την μυθοπλαστική υπόθεση μιας χώρας και μιας κοινωνίας που δεν είναι η δική της ούτε των αναγνωστών, καθώς δεν μας αφορά άμεσα η καθημερινή ζωή στην προεπαναστατική Ρωσία και δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία που δεν γνωρίζει σύνορα και χρονικούς περιορισμούς. Επίκεντρο είναι το παιδί που μεγαλώνει και ωριμάζει μέσα από τη δική του ματιά και όχι όπως θα ήθελαν οι μεγάλοι να μεγαλώσει. Ευαισθητοποιεί τους νεαρούς αναγνώστες για τα κοινωνικά προβλήματα και τη συμμετοχή στα κοινά, κάτι που σε μια εποχή σαν τη δική μας είναι απαραίτητο. Και πάνω απ’ όλα μας μαθαίνει τι σημαίνει να βλέπεις τον κόσμο με κριτική ματιά και να σχηματίζεις τη δική σου ανεξάρτητη κρίση και σκέψη.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τις ράγιες που "οδηγούν" σε μια καινούρια ζωή κοιτάει κάθε μέρα από το παράθυρό της η δεκάχρονη Σάσα. Το Κουκούτσι, όπως τη φωνάζει ο πατέρας της, αναζητά απαντήσεις σε χιλιάδες ερωτήματα που ξεφυτρώνουν κάθε λίγο και λιγάκι σαν μανιταράκια στο κεφάλι της. Ποιος θα της λύσει τις απορίες; Η μαμά της και η Ντούνια, που δουλεύει χρόνια στο σπίτι τους, δεν έχουν πολλή υπομονή για εξηγήσεις. Μόνη της ελπίδα ο πατέρας της που την ακούει προσεκτικά και στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο του της εξηγεί όσα εκείνη διψάει να μάθει. Ο Σουσάμης -έτσι τον φωνάζει η κόρη του- είναι γιατρός και δε διακρίνει τους αρρώστους σε πλούσιους και φτωχούς, ούτε σε Ρώσους και Πολωνούς ή Εβραίους, ούτε σε χριστιανούς και αλλόθρησκους. Με αυτές τις αξίες μεγαλώνει η Σάσα στην προεπαναστατική Ρωσία καταφέρνοντας να υψώσει το ανάστημά της στην αδικία και να μάθει τι σημαίνει να είσαι αληθινός ήρωας. Παρακολουθεί όσα συμβαίνουν γύρω της και περιμένει με λαχτάρα και ενθουσιασμό, που μόνο τα παιδιά μπορεί να έχουν, τη μεγάλη αλλαγή που χτυπάει την πόρτα της.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Παντρεύτηκε τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, που πέθανε το 1991. Απέκτησαν δύο παιδιά. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στο τμήμα σεναριογραφίας. Από το 1954 έως το 1964 έζησε σαν πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα, για να ξαναφύγουν πάλι όλοι μαζί με τον ερχομό της Χούντας το 1967. Αυτήν τη φορά ο τόπος διαμονής τους είναι η Γαλλία, και συγκεκριμένα το Παρίσι, απ’ όπου επιστρέφουν μετά τη δικτατορία. Από πολύ μικρή ασχολήθηκε με το γράψιμο. Στις πρώτες ακόμη τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε κατοπινά ο ήρωας του γνωστού κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης», εμπνεύστρια του οποίου ήταν η Ελένη Θεοχάρη-Περάκη. Πρώτο της μυθιστόρημα είναι Το καπλάνι της βιτρίνας (1963), που το έχει εμπνευστεί από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά, και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της βιβλίο Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο. Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Το 2012 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Το 2014 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2015 απέσπασε την ίδια τιμή από το Πανεπιστήμιο Πατρών της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 τιμήθηκε από τη Γαλλία με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (Commandeur de l’Ordre des Arts et des Lettres).

Μένη Πουρνή.

ΡΕΝΑ ΚΑΡΘΑΙΟΥ

Μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της παιδικής ποίησης ήταν και η Ρένα Καρθαίου, κόρη του θεατρικού συγγραφέα και μεταφραστή Κλέανδρου Καρθαίου. Το πραγματικό της όνομα ήταν Ειρήνη Λάκωνα. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1913 και σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Ασχολήθηκε με τη ποίηση και τη μετάφραση. Για πρώτη φορά, δημοσίευσε κείμενο της το 1935, στο περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα». Το 1949, κυκλοφόρησε η ποιητική της συλλογή για ενήλικες με τίτλο «Τα πουλιά της Ιεριχώς» Μερικά χρόνια αργότερα, με τον σύζυγό της, δημοσιογράφο Αντώνη Μπρούσαλη, εξέδωσε το περιοδικό « Η Πλώρη» με σκοπό την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.

Την άνοιξη του 1963, η Ρένα Καρθαίου  με τις ποιήτριες Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Ήβη Σκανδαλάκη καθώς και με τις συγγραφείς Άλκη Γουλιμή , Ξένη Κερασιώτη και τρεις βιβλιοθηκονόμους, είχαν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν ένα σωματείο μη κερδοσκοπικό. Βασική επιδίωξη του σωματείου ήταν  να ενώσει συγγραφείς, εικονογράφους, μεταφραστές, βιβλιοθηκονόμους και εκδότες. Έτσι δημιουργήθηκε ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού βιβλίου. Τη κίνηση αυτή χαιρέτησαν με ενθουσιασμό πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων.

Υπήρξε όμως και ένα από τα  ιδρυτικά μέλη της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς όπου και παρέμεινε μέχρι το 1966.

Από τις αρχές του’70 η Ρένα Καρθαίου, ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη παιδική ποίηση. Εργάστηκε με πάθος και αφοσίωση για να την εμπλουτίσει και να την προβάλει στο εξωτερικό. Η ποιητική της συλλογή  «Χαρταετοί στον Ουρανό» απέσπασε βραβείο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά.  Μετέφρασε ξένους συγγραφείς και ποιητές (Ρίλκε, Ταγκόρ, Γκαλιν, Κέρνερ κα)

Συνεργάστηκε επίσης στη συγγραφή αναγνωστικών καθώς και βιβλίων για τις διακοπές. Υπήρξε  συνεργάτης των περιοδικών Διάπλασις των Παίδων και Χελιδόνια. Ως ελάχιστη αναγνώριση για την προσφορά της Ρένας Καρθαίου στη ποίηση, ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, της απένειμε το 1991, το βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα»

«Ωστόσο η μεγαλύτερη επιβράβευση της προσφοράς της στον κλάδο, ήταν ίσως η βαθύτερη εκτίμηση που έτρεφαν όλα τα μέλη του κύκλου για το πρόσωπό της. Ο ειλικρινής και απεριόριστος θαυμασμός για το έργο της, η απέραντη αγάπη για την ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα με τον ακέραιο χαρακτήρα που τη διέκρινε, το έμπρακτο ενδιαφέρον για τους νεότερους, η ορθή κρίση, η καλοπροαίρετη κριτική, το πηγαίο χιούμορ, η διορατικότητα και η δημιουργική φαντασία.» αναφέρει η συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου στο blog της: http://lotypetrovits.blogspot.gr/2012/10/1913-11102005.html.

Η Ρένα Καρθαίου πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 2005 σε ηλικία 92 ετών. Την ημέρα της ταφής της, ο Κύκλος της ευχήθηκε ‘’καλή στράτα στον ουρανό’’ με ένα δικό της ποίημα για μικρά παιδιά.

Δωσ΄ του κούνια, δωσ΄του μπέλα

Όλο πάω και πιο ψηλά

Το φεγγάρι τώρα φτάνω

Το φιλώ και με φιλά.

Δώσ’του κούνια, δώσ’του μπέλα

Φεγγαράκι σου ζητώ

Απλωσ’ το μακρύ σου χέρι

Απ’ το φως για να πιαστώ.

Δώσ’του κούνια δώσ’ του μπέλα

Βόηθα φεγγαράκι εσύ

Τη στρατούλα σου ν’ ανέβω

Τη χρυσή.

Ας θυμηθούμε δυο  γνωστά ποιήματα της Ρ. Καρθαίου:

Η Σακαράκα.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα,

Δες περνάει μια σακαράκα!

Αγωνίζεται, μπαμ μπουμ

Παλιοσίδερα χτυπούν

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα!

Τρικι τρακ στην ανηφόρα

Προσπαθεί να πάρει φόρα!

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα.

Τρικι τρακ και γκραν και γκρουν

Ουφ! Τα λάστιχα βογκούν.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα!

Ξάφνου -Παφ- έχουν σκάσει

Και έχει η γειτονιά ησυχάσει.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα!

Δες, περνάει μια σακαράκα.

ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

Κάθε Καθαρή Δευτέρα

Ανοιξιάτικε μου αέρα

Στα παιδιά μας λες: Εντάξει

Ο αετός σας θα πετάξει

Φύσα αγέρα λεβεντιά

Παίξ΄αετό με τα παιδιά

Φεύγει ο αετός ψηλά

Και στον άνεμο μιλά.

Φρρρ! Ακολουθούν κι άλλοι

Πιο μικροί και πιο μεγάλοι

Ένας χάρτινος στρατός

Ξάφνου κολυμπάει στο φως.

Του αγέρα οι καλεσμένοι

Στα πολύχρωμα ντυμένοι

Παν σε ουρανού γιορτάσι

Σκουλαρίκια, ουρά, κεφάλι.

Φύσα λεβεντιά μου αγέρα!

Κάθε Καθαρή Δευτέρα,

Των παιδιών ψυχή και νους

Χαρταετός στους ουρανούς.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Τα πουλιά της Ιεριχώς (1949)

Το δέντρο του ουρανού (1961)

Χαρταετοί στον ουρανό (1972 Βραβείο Γ.Λ.Συντροφιάς)

Ανοιξιάτικα και κυπαρισσόμηλα(1982)

Στα μονοπάτια του Ήλιου(2000)

  

Θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τη κυρία Λότη Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου που μου πρόσφερε πληροφορίες χρήσιμες για τη σύνταξη του άρθρου από το blog της : http://lotypetrovits.blogspot.gr/2012/10/1913-11102005.html

Παπαθανασίου Αγγελική.

Μιλώντας για την παιδική ποίηση

«Η γνήσια ποίηση μπορεί να επικοινωνήσει πριν γίνει νοητή. Το νόημα θα το συλλάβει πρώτα η ψυχή κι έπειτα ο νους». Κι αν θέλαμε να συνεχίσουμε αυτή τη σκέψη του Τ.Σ. Έλιοτ, θα λέγαμε πως η ποίηση είναι, τελικά, ένας διάλογος ανάμεσα στο νου και την ψυχή, όπου η ψυχή καταθέτει τις εικόνες της ζωής που της υπαγορεύει ο νους, με απαράμιλλο λυρισμό.

            Αναφερόμενοι ιδιαίτερα στην παιδική ποίηση, θα λέγαμε πως λυρισμός είναι το συναίσθημα, η φαντασία, ο ρυθμός, η μελωδία, η αρμονία, τα απαραίτητα, δηλαδή, στοιχεία, για να βρει το παιδί την εσωτερική του ισορροπία και πληρότητα, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Β.Δ. Αναγνωστόπουλος. Κατά την αναζήτηση αυτή, το παιδί βρίσκεται σε μία διαρκή συνομιλία με τα πράγματα που το περιβάλλουν, προσπαθώντας να ενδυναμώσει και να εδραιώσει την προσωπικότητά του, για τον μελλοντικό του ρόλο στη ζωή. Η ποίηση που απευθύνεται στο παιδί το βοηθάει σ’ αυτή του την προσπάθεια, προσφέροντάς του όχι ψυχρές και στατικές εικόνες ζωής, αλλά την ίδια τη ζωή στην πολλαπλότητά της, καλλιεργώντας το αισθητικά με ευαισθησία και σεβασμό προς την προσωπικότητά του.  Εικόνες δοσμένες με χιούμορ και αισιοδοξία, χαρά και ελπίδα για το καλύτερο, αίσθημα ασφάλειας και πίστης στη ζωή και το ίδιο.          

Οπωσδήποτε, κάθε παιδί έχει τις δικές του σκέψεις, νιώθει τα δικά του συναισθήματα και τους δικούς του προβληματισμούς. Αυτό σημαίνει πως κάθε ηλικιακό στάδιο μπορεί να έχεις τις δικές του προτιμήσεις. Ως νηπιαγωγός, εστιάζοντας στην προσχολική ηλικία, θα έλεγα πως τα νήπια προτιμούν τα ποιήματα με ομοιοκαταληξία, χωρίς, όμως, να αφήνουμε έξω από το νηπιαγωγείο τον ελεύθερο στίχο των λίμερικ ή της μοντέρνας ποίησης. Ο στίχος έχει την ικανότητα να τραβάει αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον των παιδιών στο νηπιαγωγείο. Αρκεί ό,τι θέλουμε να το πούμε με τη μορφή ποιήματος κι εκείνα θα γυρίσουν, όχι απλά να μας δουν, αλλά και να το επαναλάβουν. Κι επειδή στο νηπιαγωγείο κατέχει ξεχωριστή θέση η αφήγηση είτε παραμυθιού είτε μικρών ιστοριών είτε των μύθων του Αισώπου, μπορούμε να φανταστούμε πόσο θα αρέσει στα παιδιά ένας συνδυασμός ποίησης και αφηγηματικού είδους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το κλασικό παιδικό ποίημα «Γάιδαρος και λύκος», εμπνευσμένο από τον γνωστό μύθο του Αισώπου «Ο έξυπνος γάιδαρος κι ο ανόητος λύκος».

Όμως και το τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στο νηπιαγωγείο και καθώς το τραγούδι είναι μελοποιημένη ποίηση και ύστερα από πολλά χρόνια επαφής με τους υπέροχους μικρούς μου συνεργάτες, θα τολμούσα να πω ότι ο Οδυσσέας Ελύτης κατέχει περίοπτη θέση στις καρδιές των μικρών παιδιών. Ο ποιητής της Ελλάδας και της θάλασσάς της, ο ποιητής της αγάπης και της ίδιας της ζωής έχει αγγίξει τις παιδικές ψυχές, ιδιαίτερα με τη συλλογή «Το θαλασσινό τριφύλλι». Γιατί μπορεί «μια φορά στα χίλια χρόνια να γίνεται η αγάπη αιώνια», εκείνος, όμως, κερδίζει την αιωνιότητα καθημερινά, περνώντας με περηφάνια και αξιοπρέπεια από τις καρδιές μικρών και μεγάλων.

Έλενα Χ. Στανιού

Δρ Παιδικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Νηπιαγωγός-Συγγραφέας

Απόψεις για την Παιδική Ποίηση

Λένε,πως <το να μην έχει ο ποιητής κοινό,είναι κακό,το να μην έχει όμως το κοινό ποιητή,είναι το χειρότερο>Παραφράζοντας λοιπόν,θα έλεγα<να μην έχει το παιδί τον ποιητή του,είναι το χειρότερο>

  Η Π.Ποίηση είναι,ίσως το περιφρονημένο παιδί της Παιδικής Λογοτεχνίας ,αλλά ταυτόχρονα τόσο απαραίτητο για τα παιδιά.Από την ώρα που θα δουν το φως στον κόσμο, στην κούνια με ταχταρίσματα,στα νανουρίσματα, στο πρώτο δοντάκι,στα πρώτα βήματα,στη χαρά,στο γέλιο,στο κλάμα.Τάχα όλα τούτα με ποίημα,που γίνεται τραγούδι,δεν τα βιώνουν τα παιδιά;

 Ελάχιστες  ποιητικές συλλογές για παιδιά, έχουν την τύχη να εκδοθούν τα τελευταία χρόνια.Προφανώς το είδος θεωρείται αντιεμπορικό,χωρίς αυτό να σημαίνει,πως δεν έχουμε καταπληκτικούς ποιητές.Ποιητές, οι οποίοι γράφουν, με ανανεωμένη θεματολογία και πρωτοτυπία, προσεγμένη για το παιδί ποίηση.Διαμαντάκια ποιητικά υπάρχουν και μόνο οι υποψιασμένοι γονείς και οι φωτισμένοι δάσκαλοι τα ψάχνουν.

 Από πολλούς θεωρείται εύκολη η γραφή της Π.Ποίησης,επειδή ο αποδέκτης της,-λόγω της μικρής ηλικίας του-δεν είναι απαιτητικός.Παγιδεύονται σ` αυτήν τη λογική και στιχοπλοκούν,χωρίς να λαμβάνουν υπ` όψη τους ,τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του παιδιού.Αλλοτε πάλι πλατειάζουν,πελαγοδρομούν,με λόγο στομφώδη, πατριωτισμούς και γεμάτο καθοδηγητική αγωγή και άσκοπες φλυαρίες.Φυσικά αυτό το είδος μόνο ποίηση δεν θεωρείται .

  Το σωστό ποίημα στηρίζεται, σε καλοδουλεμένη γλώσσα,πρωτότυπη και σύγχρονη θεματολογία,όπου κυριαρχεί η φαντασία,το χιούμορ,η έκπληξη,η αισιοδοξία και ο προσεγμένος λόγος ρέει μελωδικά και αρμονικά σαν το γάργαρο νερό.Τα πανανθρώπινα μηνύματα η ειρήνη,η συνεργασία,η αλληλεγγύη ,η αγάπη,περνούν αθόρυβα.Δείχνει στο παιδί, πως ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει,τραγουδώντας τα όμορφα της ζωής, ξορκίζοντας τα άσχημα και τα γκρίζα, σ` ένα αύριο φωτεινό και γαλάζιο γεμάτο ελπίδα.

  Λαός ποιητής,ποιητάρης είμαστε και στο πέρασμα των αιώνων, το έχουμε αποδείξει.Ο ουρανός,η θάλασσά μας,το φεγγάρι, ο ήλιος και το φώς του, το λαμπρότερο του κόσμου, στάθηκαν πηγές έμπνευσης των σπουδαίων ποιητών μας.Και δεν φοβάμαι την πορεία της ποίησης.Όσο όλα αυτά υπάρχουν,οι αληθινοί ποιητές θα γράφουν και οι φόβοι για το μέλλον της της ποίησης θα σκορπίζονται σαν τον καπνό στο πρώτο αγέρι.

  Η ποίηση για το παιδί δεν είναι, ένα ελάχιστο συμπλήρωμα στο περιεχόμενο σπουδών,απλά για λόγους τυπικούς.Είναι καθημερινή ανάγκη.Το παιδί τη χρειάζεται και περιμένει τους μεγάλους να του δείξουν το δρόμο για να τη συναντήσει ,να τη γνωρίσει, να την αγαπήσει

  Θα ευγνωμονώ πάντα τους δασκάλους μου γι` αυτό!

   Ελένη Χριστούλα-Πατελοδήμου

    29-7-2017

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Μέσα στον πολύχρωμο λουλουδότοπο που λέγεται «παιδική λογοτεχνία», η παιδική ποίηση είναι ένα κρινάκι… Ένα εύθραυστο, δροσερό κρινάκι που πρέπει να το αγγίξεις με ιδιαίτερη προσοχή για να μη χάσει το άρωμά του. Αυτό το λεπτό άρωμα που τόσο μαγεύει την παιδική ψυχή!

Άραγε πόσες ευκαιρίες έχουν σήμερα τα παιδιά μας να καλπάζουν με το φτερωτό αλογάκι στον ονειρικό τους κόσμο; Εδώ αξίζει να παραθέσω ένα απόσπασμα από μία ομιλία του αξέχαστου δάσκαλου και συγγραφέα Γιάννη Ιωαννίδη. Ο Γιάννης Ιωαννίδης αναφέρεται στην «ενός λεπτού ποίηση» που εισήγαγε μια νεαρή δασκάλα από το Ισραήλ. «Όταν τα παιδιά μπαίνουν στην τάξη και ησυχάσουν, η δασκάλα αρχίζει τη μέρα απαγγέλλοντας ένα μικρό ποίημα, που έχει πάρει από συλλογή ποιημάτων για παιδιά. Όλα τα παιδιά αγαπούν αυτή την ώρα της ποίησης και σίγουρα αυτή η εμπειρία θα προκαλούσε πολλά από αυτά το ενδιαφέρον να διαβάσουν ή να ακούσουν ένα ολόκληρο βιβλίο με ποιήματα». Και αυτό, γιατί ο άνθρωπος κλείνει μέσα του τον ρυθμό και την αρμονία τη στιγμή που θα γεννηθεί. Η ανάγκη αυτή άλλωστε αποτέλεσε το κίνητρο για τη δημιουργία μιας κατηγορίας δημοτικών τραγουδιών. Είναι αυτοσχέδια τραγούδια που λέγονται από γυναίκες του λαού μας την ώρα που χορεύουν στην αγκαλιά τους τα μικρά τους παιδιά ή όταν τα νανουρίζουν. «Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι…»

Με τη βοήθεια της ποίησης μπορούμε να μεταδώσουμε στο παιδί μηνύματα αγάπης, καλοσύνης και τρυφερότητας, με την προϋπόθεση ο ποιητικός λόγος να έχει αμεσότητα, ευαισθησία και χιούμορ και να δίνει φτερά στη φαντασία. Να αναβλύζει αβίαστα από την καρδιά σημαδεύοντας εύστοχα τις παιδικές ψυχές μέσα στο μέτρο της απλότητας και της αρμονίας.

Άπειρα είναι τα θέματα που εμπνέουν την παιδική ποίηση, αφού ο κόσμος του μικρού παιδιού είναι πηγή ανεξάντλητη. Η σχολική ζωή… Η φιλία… Τα παιχνίδια… Η φύση και το περιβάλλον… Ο ζεστός χώρος του σπιτιού…

Η ποίηση ασκεί μαγική επίδραση στον ψυχικό και πνευματικό κόσμο του παιδιού. Έρχεται απαλά κι αθόρυβα ν’ αγγίξει την καρδιά του και να φωτίσει τα πρώτα δειλά του βήματα, αφού είναι το πρώτο λογοτεχνικό είδος που αισθάνεται κι αγκαλιάζει από την νηπιακή του ηλικία.

Ντίνα Χατζηνικολάου

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΖΩΩΝ

Από το "Εγχειρίδιο γατικής του γερο-Πόσουμ" του Τ. Σ. Έλλιοτ

Πώς απο-καλούμε τις γάτες

 

 

Αφού διαβάσατε λοιπόν για Γάτων τόσα είδη
Ίδια με μένα άποψη θα σχηματίσατε ήδη:
Δεν ωφελεί, δεν γίνεται κανείς να προσπαθήσει
Τη φύση αυτού του πλάσματος να την κατανοήσει.
Ξέρετε τώρα αρκετά, να το παραδεχτείτε
Και πόσο μοιάζουνε με μας μπορείτε να το δείτε
Με σας, με μένα και μ' αυτούς που δίπλα μας περνάνε
Που είναι όλοι αλλιώτικοι κι άλλα μυαλά φοράνε:
Υπάρχουν Γάτοι γνωστικοί, υπάρχουν και τρελάρες
Γάτοι αξιοσέβαστοι και Γάτοι σαχλαμάρες
Άλλοι καλοί, άλλοι κακοί, μα όλοι με αξία
Και όλοι επιδέχονται ομοιοκαταληξία.
Κι αν τώρα μάθατε πολλά, ονόματα, συνήθειες,
Πώς παίζουν, πώς εργάζονται κι άλλες μικρές αλήθειες,
Έχουμε κάτι βασικό ακόμα να σκεφτούμε:

Πώς είναι πρέπον τα Γατιά να τα απο-καλούμε;

Εγώ σας λέω καταρχήν και σας μιλώ σαν φίλος -
Ποτέ μην το ξεχάσετε: ΔΕΝ ΕΙΝ' Η ΓΑΤΑ ΣΚΥΛΟΣ!

Οι σκύλοι υποκρίνονται συχνά πως ξεσαλώνουν
Μα μοναχά γαβγίζουνε και σπάνια δαγκώνουν
Και γενικώς μπορεί κανείς εύκολα να τους κρίνει:
Είναι ψυχή απλοϊκή ο Σκύλος - τι να γίνει;
(Τέτοιον κανόνα βέβαια οι Πικς δεν τον φοβούνται
Τ'απίθανα σκυλοφρικιά μπορούν να εξαιρούνται)
Ο Σκύλος πάντως ο κοινός, ο τρέχων, ο συνήθης,
Είναι χαζοχαρούμενος και ελαφρώς ευήθης.
Τον κάνεις από ηδονή κι από χαρά να λιώνει
Αν τον χαϊδέψεις μοναχά κάτω απ'το σαγόνι
Κι αν τον χτυπήσεις φιλικά στην πλάτη θα τον ρίξεις
Το ίδιο και την μπροστινή πατούσα αν του σφίξεις
Θα κυλιστεί στα πόδια σου, χαλί να τον πατήσεις
Α, είν' ο Σκύλος αφελής, κάνει ό,τι θελήσεις.

Σας το θυμίζω πάλι, εδώ και σας το λέω σταράτα:
Ναι, το Σκυλί είναι Σκυλί - ΚΙ Η ΓΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΓΑΤΑ

Στις Γάτες ένα τυπικό πρέπει ν'ακολουθούμε:
Εάν δεν μας μιλήσουνε να μην τις ενοχλούμε.
Σαφώς, όχι υπερβολές, γιατί, ό,τι κι αν πείτε,
Κάποια μικρή προσφώνηση πάντοτε απαιτείται.
Μα η Γάτα οικειότητες πολλές δεν αγαπάει
Κι αυτό δεν επιτρέπεται κανείς να το ξεχνάει.
Εγώ, π.χ., αν Γάτα δω, ευθύς - θέλω δεν θέλω -
Ευγενικά θα υποκλιθώ βγάζοντας το καπέλο.
Θα την αποκαλέσω δε, κομψά και κυριλάτα
Προσεχτικά, λακωνικά - πολύ απλά, "Ω, ΓΑΤΑ!"
Αν τύχει όμως κι είν' καμιά Γάτα γειτόνισσά μου
Που συναντιόμαστε συχνά μπρος στο διαμέρισμά μου,
Θάρρος θα έχω σχετικό και ίσως να τολμήσω
"ΚΑΛΩΣ ΤΗ ΓΑΤΑ" να της πω και να την προσφωνήσω.
Βέβαια έχω ακουστά ότι τη λεν Εσπρέσσο
Μα είν' νωρίς με τ' όνομα να την απο-καλέσω.
Μια Γάτα πριν καταδεχτεί φίλους της να σας κάνει
Θέλει ένα δείγμα ιπποτισμού, κάτι να την γλυκάνει:
Μια προσφορά εκτίμησης, όπως λίγη κρεμούλα
Πίτα Στρασβούργου εκλεκτή, ψητό ή Γαλοπούλα.
Κάτι του γούστου της κανείς πρέπει να την τρατάρει,
Λίγο πατέ ή σολομό, ή μια μπουκιά χαβιάρι.
(Γνωρίζω κάποια Γάτα εγώ που άλλο μεζέ δεν θέλει
Και τίποτα δεν δέχεται εκτός από κουνέλι.
Δώσ'της κουνέλι και θα δεις, θα γλείφει τα μουστάκια
Κι όλη τη σάλτσα θα τη φάει κι όλα τα κρεμμυδάκια)
Λοιπόν όταν σ' απόσταση μια Γάτα σας κρατάει
Τον εαυτό της σέβεται και σέβας σας ζητάει.
Κι αν έμπρακτα το δείξετε πάτε με τα νερά της,
Θα την απο-καλέσετε τέλος με τ' όνομά της!

Έτσι είναι τα πράγματα, να το παραδεχτείτε,
Τις Γάτες με ευπρέπεια πρέπει ν' αποκαλείτε.

Απόηχοι γλωσσικών παιχνιδιών στην ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη

Η ποίηση ( και κάθε ποιητής) έχει κρυφές  πηγές απ΄όπου αναβλύζει σαν το νερό από τα έγκατα της γης και μια τέτοια πηγή είναι  η νεότητα, ο παράδεισος των παιδικών μας χρόνων. Αυτή η παιδικότητα διαχέεται συνειδητά ή τυχαία σε όλο το έργο ενός συγγραφέα, πολύ περισσότερο βέβαια την εντοπίζουμε  στην ποίηση ενός ποιητή, που συνδυάζει τη συναισθηματικότητα με την ανέμελη ζωή της παιδικής ηλικίας, κρατώντας θαλερό « το αίθριο τριανταφυλλένιο χαμόγελο» της ζωής. Και τη βρίσκουμε ως ψήγματα μιας παραδείσιας μνήμης  να στολίζει τον στίχο και το σώμα του ποιήματος. Είναι απόηχοι ενός μακρινού παρελθόντος, κι έρχεται έτσι σαν αύρα να κατακλύζει την έμπνευση και τη δημιουργική γραφή με λεκτικούς παλμούς ανεβάζοντας σε  βαθμούς την ένταση της  έμπνευσης.

Ξαναδιαβάζω για πολλοστή φορά τα ποιήματα του Οδυσσέα Ελύτη (1911-1996), από την ανθολογία ΠΟΙΗΣΗ, Β΄ έκδοση, ΙΚΑΡΟΣ, Αθήνα 2002(σ.692) και μένω πιο πολύ στα ποιήματα που ανακαλούν μνήμες παιδικές γι΄αυτό και  χαίρομαι την αλαφράδα, το χορευτικό και παιχνιδιάρικο ρυθμό του στίχου. Και είναι πολλά τα  σημεία που μπορεί να σταθεί ο αναγνώστης να τα θαυμάσει  και να τα σχολιάσει. Για την οικονομία του άρθρου θα περιοριστώ σε δείγματα από τις   ενότητες Ο ΗΛΙΟΣ Ο ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ(σ.233-247)  και ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (σε΄.263-317) και όπως προσημειώνει ο ποιητής «Είναι χαρά να δίνεις χαρά στους άλλους, είναι αυτό που μάς βαστάει στη ζωή. Γ΄αυτό, κοντά στα ποιήματά μου, δοκίμασα να γράψω και μερικά τραγούδια, χωρίς να τα υποτιμώ καθόλου» (σ.264). Όχι πως στις άλλες ενότητες δεν υπάρχουν, αλλά εδώ είναι ομολογημένη η πρόθεση του ποιητή. Διαβάζοντάς τα μου έρχονται πολλά στο νου  από τα λαϊκά γλωσσικά παιχνίδια , εκείνα που συνοδεύουν τη νηπιακή και παιδική ηλικία, όπως νανουρίσματα, ταχταρίσματα, τραγουδάκια, λεκτικά παιχνίδια κ.ά.

 Ακολουθούν παραδείγματα από την ποίηση του Ελύτη και τη λαϊκή ποίηση, κατ΄ αντίστιξη περίπου , στα οποία γίνεται φανερό η ποιητική  «συγγένεια», ότι δηλαδή  συνδέονται όχι μόνο ως προς τη λέξη και το θέμα, αλλά και ως προς το παιχνιδιάρικο και παιδικό ύφος, το ρυθμό και το όλο πνεύμα του στίχου κ.ά.

α. Οι στίχοι  «Ήλιε μου και τρισήλιε μου/ ένα σου λόγο στείλε μου» (Χορός,242), «Ο ΄Ηλιος ο Ηλιάτορας/ ο πετροπαιχνιδιάτορας…» (Αφηγητή,244) κ.ά. μάς θυμίζουν τα λαϊκά παιδικά τραγουδάκια: « Ήλιε μου, παρήλιε μου και κοσμογυριστή μου/ βγάλε τα τα μαύρα σου και  βάλε τα χρυσά σου»  ή « Ήλιο μου, κυρ ήλιο μου,/ βάλ΄ τα σημαντήρια σου/ ν΄ ανάψουν τα καντήλια σου/ να πυρωθούν τ’  αυτάκια μου/ και τα χερουλάκια μου/ και τα ποδαράκια μου…» ή «Έβγα,  ήλιε, πύρωσέ με/ και κουλούρια φόρτωσέ με…» κ.ά.

β. Οι στίχοι «..και τους μικρούς αγγέλους σταμ/ ατάν και παίζουν αμ στραμ νταμ…» (Αφηγητής,241) θυμίζουν τα λαϊκά παιδικά λαχνίσματα: «Αμ στραμ νταμ/ πίκι πίκι ραμ/τούρι τούρι ραμ/ αμ στραμ νταμ» ή «΄Αστρα νταμ/ πίκι πίκι ραμ/ το ψωμί το λένε μαμ/ και τη γάτα Καρολίνα/ και τον ποντικό σωλήνα/ που πηγαίνει στην κουζίνα/ και ψοφάει από την πείνα» κ.ά.

γ. Συχνή είναι η αναφορά του ποιητή στο τζιτζίκι, τον τζίτζιρα ή τζίτζικα, δημιουργώντας μάλιστα και παράγωγες λέξεις: «Τζίτζιρας τζιτζίρισε / το ροδάνι γύρισε…»(Κορίτσι,241), « …Κι εγώ μέσα στους αχινούς/ στις γούβες στ΄ αρμιρίκια/ Σαν τους παλιούς θαλασσινούς/ ρωτούσα τα τζιτζίκια:/ -Ε σεις τζιτζίκια μου άγγελοι/ γεια σας κι η ώρα η καλή/ Ο βασιλιάς ο ΄Ηλιος ζει;/ Κι όλ΄ αποκρίνονται μαζί:/ Ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει ζει» (Τα τζιτζίκια,σ.273).  Ας θυμίσουμε τον γλωσσοδέτη: «Ο τζίντζιρας, ο μίντζιρας,/ ο τζιντζιμιντζιχόντζιρας,/ ανέβηκε στη τζιντζιριά/ στη μιντζιριά/ στη τζιντζιμιντζιχοντζιριά,/ να φάει τα τζίντζιρα, τα μίντζιρα,/ τα τζιντζιμιντζιχόντζιρα», ή το παιχνίδι  «Τζίτζικας ελάλησε/ μαύρη ρόγα γυάλισε/ μαύρη και γυαλιστερή,…τσάκα το καλό παιδί!» κ.ά.

δ. Εικόνες ακουστικές ή κινητικές, ηχοποίητες λέξεις, παρηχήσεις, φράσεις λαϊκές, ρυθμοί  κ.ά. που στολίζουν την ποίηση του Ελύτη, παραπέμπουν στην παραδείσια παιδική ζωή. Λ.χ. « Τρι και τρι Τρι και τρι/ τι πικρή που ΄ναι η ζωή/ Τι γλυκιά και τι πικρή / τρι και τρι και τρι και τρι» (Το τριζόνι,270), «…Φώναζε στην αυλή / ψι ψι ψι/ κι ο γάτος σήκωνε ποδάρι/ μέσ΄ απ΄τα μάτια της να πάρει/ Ψι ψι ψι / την αστραπή τους τη χρυσή […] Κάτασπρο γιασεμί/ και μυ- και μυ-/ και μυστικέ μου Αποσπερίτη/ πάρτε με πάρτε με στην Κρήτη/ Και μη και μη/ και μη ρωτάτε το γιατί» (Ελένη,275), «Χτύπησε μια μικρή καμπάνα ντιν ντιν ντιν/ στην ξύλινη παράγκα και στο Αμπερντήν» (Στην ξύλινη παράγκα,280), «…Μήνας μπαίνει μήνας βγαίνει/ γλάρος είναι και πηγαίνει [… ] Αχ αλί κι αλίμονό μας/ μες στον κόσμο το δικό μας…» (Ο γλάρος,283), «Χάϊντε –χα δυο παλιογατιά/ χάϊντε – χα μ΄ αγριοκοιτάνε/ χάϊντε – χα κι όλο με φυσάνε…» (Οι ανορθογραφίες,289), «…είπα τι κι έτσι τι κι αλλιώς/ άλλαξε ρούχα ο Μανολιός…» (Η ρουλέτα,291), «20.΄Ένα κύμα μέσα σ΄όλα/ έγια λέσα έγια μόλα…» (Τα ρω του έρωτα,302) κ.α.

Όλα τα παραπάνω, λίγο πολύ, μάς φέρνουν στη μνήμη  τραγουδάκια και γλωσσικά παιχνίδια, που  παίζαμε παιδιά στις αυλές και τις αλάνες ή μάς τραγουδούσαν οι γιαγιάδες. Λ.χ. «Όπα! Όπα! Να πηδούμε/ να προβάλει να το δούμε/ και χορεύει μπρος και πίσω…»,   «τάχτι τάχτι τάχτι του κι όλοι τραγουδάτε του…», «Τάσταν τάσταν κάστανα/ ένα κάδο κάστανα,/ έφαγε τα κάστανα/ άφσε τα δαμάσκηνα!», « Ταριρί ταριρό/ χάδια θέλει το μωρό», « Ντίλι ντίλι ντίλι,/ ντίλι το καντήλι/ που έφεγγε και κένταγε/ η κόρη το καντήλι,/ ντίλι ντίλι ντίλι…», «Κουπεπέ κουπεπέ/ κι ο μπαμπάκας έρχεται/ και μάς φέρνει κατιτί,/ λουκουμάκια στο χαρτί», « Έγια μόλα, έγια λέσα,/ μια κοντέσσα είναι μέσα/ στου παππού την πολυθρόνα/ και τη λένε (λ.χ.) Ελενάκι,/ Ελενάκι καλό παιδάκι» κ.ά.

ε.Επίσης αξιοπρόσεχτα είναι τα θέματα ή τα μοτίβα από την λαϊκή παράδοση και τη μυθολογία, χώροι που γοητεύουν τα παιδιά και θυμίζουν ευχάριστες ιστορίες για ηρωικά πρόσωπα, αέρηδες, θαλασσινά, αστερισμούς κ.λπ. Τέτοια ποιήματα λ.χ. είναι «Η Μάγια»(266), «Του μικρού βοριά»(268), « Το θαλασσινό τριφύλλι»(σ.272), «Ντούκου ντούκου μηχανάκι»(274), «Το χρυσό κλειδί»(283), «Τα κορίτσια του Ισπαχάν»(285), «Το μαγισσάκι»(295) κ.ά.

Εν κατακλείδι, μπορούμε να πούμε ότι τα ποιήματα αυτά  είναι αντανακλάσεις και απόηχοι της χρυσής νιότης, που ,  τρόπον τινά, αρδεύονται από τα μυρωμένα νερά εκείνης της ηλικίας και πάνω τους απλώνεται αμάραντη η αύρα εκείνων των χρόνων. Γι΄αυτό πολλά απ΄αυτά τα ποιήματά συμπεριλαμβάνονται στη λογοτεχνία για παιδιά και νέους, ειδικότερα στη νεανική ποίηση. Πολλά έχουν μελοποιηθεί κι ακόμη για τον πλούτο των λέξεων, τις παρομοιώσεις, τις αλληγορίες, την αφηγηματικότητα, το ύφος κ.λπ., προσφέρονται για γλωσσική επεξεργασία  στο σχολείο.

Και να κλείσουμε το σύντομο αυτό σημείωμα με το υμνητικό ποίημα «Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο» (84): Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο/ Κουρεμένο κεφάλι όνειρο ακούρευτο/ Ποδιά με σταυρωμένες άγκυρες/ Μπράτσο του πεύκου γλώσσα του ψαριού/ Αδερφάκι του σύννεφου! [….] Παιδί με το γρατσουνισμένο γόνατο/ Χαϊμαλί τρελό σαγόνι πεισματάρικο/ Παντελονάκι αέρινο/ Στήθος του βράχου κρίνο του νερού/ Μορτάκι του άσπρου σύννεφου!

Βόλος, 7/7/2017

Β.Δ.Αναγνωστόπουλος,

Ομ.καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλίας