Πρόσω ολοταχώς για της φαντασίας τα ταξίδια!

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποιο είναι ακριβώς εκείνο το στοιχείο που διαχωρίζει την λογοτεχνία από την πραγματικότητα; Ποιο διαφορετικό συστατικό δίνει νήμα στην ύπαρξή της και την καθιστά ένα μοναδικό ανεπανάληπτο σύμπαν; Μα φυσικά η φαντασία του δημιουργού!

Η φαντασία, συχνά αχαλίνωτη, αλλά και η μετέπειτα κωδικοποίηση και ταξινόμηση του περιεχομένου της σε ένα οργανικό και συνεκτικό κόσμο με τους δικούς του κανόνες λειτουργίας, ώστε να πείθει τον αναγνώστη με την οντότητά του, είναι το ουσιαστικό στοιχείο που τον κρατά σε άμεση επαφή με το βιβλίο και το συγγραφέα του. Η φαντασία του συγγραφέα μπορεί να αντλεί στοιχεία από διάφορες πηγές προκειμένου να δημιουργήσει τις ιστορίες του. Αυτές μπορεί να είναι η καθημερινότητα της ζωής, τα ιστορικά γεγονότα, οι επιστήμες ή ακόμη και η ζωή στο μέλλον, σε κόσμους που πηγάζουν από την ιδιοφυία του δημιουργού.

Η τελευταία αυτή κατηγορία είναι από τις πιο εντυπωσιακές κατηγορίες της λογοτεχνίας που άλλοτε ονομάζεται λογοτεχνία του φανταστικού, επιστημονική φαντασία, λογοτεχνία της ουτοπίας/δυστοπίας κτλ.  Στα έργα αυτά οι συγγραφείς ωθούμενοι από τις δύσκολες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν γύρω τους ψάχνουν να βρουν διεξόδους που θα τους προσφέρουν καταφύγιο από τη σκληρή και αφόρητη πραγματικότητα που ζουν. Άλλοτε, κυρίως από τα μέσα του 19^ου αιώνα ως τις αρχές του 20^ού , η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ραγδαία άνοδος του βιοτικού επιπέδου, κεντρίζουν τη φαντασία των αναγνωστών και των συγγραφέων για το πού θα μπορούσε να φτάσει η ιλιγγιώδης αυτή πορεία καταλήγοντας, συνήθως, σε ζοφερές προειδοποιητικές προφητείες. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά διαβάζονται και από τα παιδιά κατευθείαν από το πρωτότυπο ή σε κατάλληλες για την ηλικία τους διασκευές.

Η λογοτεχνία του φανταστικού ή λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας ξεκίνησε από τη Δυτική Ευρώπη και συγκεκριμένα από ένα σκοτεινό βράδυ στις Άλπεις το 1818 στη βίλα του λόρδου Βύρωνα όπου διοργανώθηκε ένας διαγωνισμός για την καλύτερη ιστορία τρόμου ανάμεσα στον λόρδο Βύρωνα, τον Πέρσι και τη Μαίρη Σέλλευ. Νικήτρια ήταν η τελευταία με το έργο της «Φρανκενστάιν» με θέμα το ξαναζωντάνεμα ενός νεκρού ανθρώπου μέω της επιστήμης. Για πολλά χρόνια η πατρότητα του έργο αμφισβητούνταν γιατί το είχε γράψει γυναίκα!

Τη σκυτάλη παραλαμβάνει ο ευαγγελιστής του μέλλοντος, Ιούλιος Βερν, με μία σειρά έργων που το περιεχόμενό τους επαληθεύτηκε στο ακέραιο στο άμεσο μέλλον. Από τα έγα του ξεχωρίζουν  το «Από τη Γη στη Σελήνη» με θέμα το πρώτο ταξίδι ανθρώπων στο φεγγάρι(!), «Το ταξίδι στο κέντρο της Γης» με μία ομάδα ανθρώπων να ταξιδεύουν στον πυρήνα της Γης από τον κρατήρα ενός ηφαιστείου!, οι «20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα» με θέμα το ταξίδι ενός υποβρυχίου στο εσωτερικό της θάλασσας πολύ καιρόν πριν εφευρεθεί με επικεφαλής τον διαβολικό κάπτεν Νέμο.  Άλλα έργα του με παρόμοια θέματα είναι «Γύρω από τη Σελήνη», «Το ατμοκίνητο σπίτι», «Το εναέριο χωριό» κτλ.

Μεγάλη ώθηση στο είδος έδωσε και ο μεγάλος μαιτρ του τρόμου, Έντγκαρ Άλαν Πόε. Τα διηγήματα του με τίτλο «Οι φόνοι της οδού Μοργκ» και ο «Χρυσός σκαραβαίος» με την σκοτεινή τους ατμόσφαιρα και την αγωνιώδη ατμόσφαιρα μυστηρίου αποτέλεσαν πρότυπο για αρκετούς μεταγενέστερους συγγραφείς και θεμελίωσαν την αστυνομική λογοτεχνία που σήμερα γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση. Αρκετά από αυτά μπορούν να διαβαστούν από παιδιά αν διασκευαστούν κατάλληλα.

Τα μυθιστορήματα του Χέρμπερτ Τζ. Γουέλς αποτελούν, επίσης, σημεία αναφοράς στο χώρο της λογοτεχνίας του φανταστικού για μκρούς και μεγάλους. «Η μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο» με έναν επιστήμονα του 19^ου αιώνα να εφευρίσκει μια χρονομηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο και τον μεταφέρει σε ένα δυστοπικό και άχρωμο μέλλον. «Ο αόρατος άνθρωπος» με τον ήρωα να βρίσκει την επιστημονική φόρμουλα που τον κάνει αόρατο έβαλε τις βάσεις για το είδος της επιστημονικής φαντασίας και στον κινηματογράφο. Το ίδιο ισχύει και για τον «Πόλεμο των κόσμων» όπου η Γη δέχεται επίθεση από τους Αρειανούς και οι άνθρωποι καλούνται να υπερασπίσουν τον πλανήτη τους. Μεγάλη απήχηση στο κοινό είχε και το έργο του συγγραφέα «Το νησί του δόκτορος Μορώ».

 

Στην κατηγορία της λογοτεχνίας του φανταστικού θα μπορούσαν να ενταχθούν δύο ακόμη σπουδαία έργα της κλασικής λογοτεχνίας: ο «Πίτερ Παν» και «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων».

Ο «Πίτερ Παν» του Τζέιμς Μ. Μπάρι, ένα από τα πιο παράξενα παιδικά παραμύθια, είναι η ιστορία ενός αγοριού, του Πίτερ Παν, που δεν ήθελε να μεγαλώσει ποτέ και βρήκε καταφύγιο μαζί με τα Χαμένα Αγόρια στη Χώρα του Ποτέ. Πολεμάει τον Κάπτεν Χουκ και η νεράιδα Τίνκερμπελ του κάνει τη ζωή δύσκολη γιατί ζηλεύει τη Γουέντι, π[ου τη φιλοξενεί μαζί με τα αδέλφιά της. «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων» ο Λιούις Κάρολ εμπνεόμενος από τη μικρή του φίλη Αλίκη γράφει την ιστορία ενός κοριτσιού που το παίρνει ο ύπνος γιατί βαριέται και μεταφέρεται σε έναν εντελώς φανταστικό κόσμο όπου συναντάει τιν Τρελό Λαγό, τη βασίλισσα Ντάμα Κούπα, τον Καπελά και πολλούς άλλους εκκεντρικούς ήρωες.

Τα παραμύθια των μεγάλων παραμυθάδων της Ευρώπης θα μπορέσουν άνετα να ενταχθούν στην κατηγορία αυτή καθώς οι φανταστικοί τους κόσμοι ταξιδεύουν τα παιδιά σε έναν πολύχρωμο, απροσδόκητο κόσμο γεμάτο πιθανότητες.

Οι μύθοι του πολυαγαπημένου Χανς-Κρίστιαν Άντερσεν μας εισάγουν πολύ συχνά σε φανταστικούς κόσμους όπου τα ζώα μιλούν («Το ασχημόπαπο»), τα παιχνίδια ζωντανεύουν («Ο μολυβένιος στρατιώτης») και  οι γοργόνες αποκτούν λαλιά («Η μικρή γοργόνα»). Στα παραμύθια του Σαρλ Περό οι λύκοι μιλούν και συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι («Η κοκκινοσκουφίτσα»), οι γάτοι φορούν μπότες και διακρίνονται για την εξυπνάδα τους («Ο παπουτσωμένος γάτος») και  οι πριγκίπισσες πέφτουν σε αιώνιο ύπνο («Η ωραία κοιμωμένη»). Οι αδελφοί Γκριμ  με τη σειρά τους βάζουν πριγκίπισσες να προστατεύονται από νάνους («Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι»), βατράχους να γίνονται πρίγκιπες («Ο βάτραχος πρίγκιπας») και κολοκύθες γίνονται άμαξες για πριγκίπισσες («Η Σταχτοπούτα»).

Η φαντασία και οι προεκτάσεις που μπορεί αυτή να λάβει χάρη στις συγγραφικές ικανότητες του δημιουργού αποτελούν το όχημα μέσα από το οποίο ο αναγνώστης ταξιδεύει σε άλλους κόσμους, οι οποίοι εκκινούμενοι από την μετριότητα ή την ευδαιμονία, στιγμιαία πάντα, του πραγματικού, απτού κόσμου προσπαθούν να μεταφέρουν κάποια πιθανότητές τους είναι άπειρες, οι συνδυασμοί απίθανοι και οι εξελίξεις απρόσμενες. Και πέρα από τις δυνατότητες φυγής που προσφέρουν ως συναισθηματική απόφόρτιση από την πιεστική καθημερινότητα, δεν παύουν να είναι μία από τις πιο αξιοθαύμαστες και ευγενείς εκφάνσεις του ανθρώπινου πνεύματος.

Πηγές:

Επιστημονική φαντασία Λήμμα Βικιπαίδεια

Φρανκενστάιν

Μαίρη Σέλλευ

Άπαντα Ιούλιου Βερν

Οι φόνοι της οδού Μοργκ

Ο χρυσός σκαραβαίος

Έντγκαρ Άλαν Πόε

Άπαντα Χέρμπερτ Τζ. Γουέλς

Πίτερ Παν και Γουέντι

Τζέιμς Μ. Μπάρι

Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων

Λιούις Κάρολ

Παραμύθια Χανς-Κρίστιαν Άντερσεν

Παραμύθια Σαρλ Περό

Παραμύθια αδελφών Γκριμ