Συγκλονιστικές αποκαλύψεις

Απόσπασμα απο το βιβλίο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, "Τραγούδι για τρεις"

 

 

Τετάρτη και ψιχαλίζει από το πρωί. Ραντίζει ο Οκτώβρης τους δρόμους, τις πλατείες, τα σπίτια, και μοσχοβολάει φθινόπωρο. Τρελαίνεται η Χριστίνα για τούτη τη μυρωδιά, που κατεβαίνει πιο έντονη από το λόφο. Σήμερα, ωστόσο, δεν ήταν ανάγκη να βρέξει. Αν συνεχίσει έτσι, μπορεί και να μη βρουν το απόγευμα στο πέτρινο παγκάκι εκείνο τον ασπρομάλλη της Κυριακής με το φίλο του. Το θυμάται καλά, τους είχε πει «αν είναι καλός ο καιρός…».

Δεν πρόσεχε στο μάθημα το πρωί. Το μυαλό της γύριζε ολοένα στην καινούρια κασέτα που πρέπει να ετοιμάσει. Και τώρα, που μεσημέριασε και ψιλοβρέχει ακόμα, φοβάται μήπως ανέβουν στο λόφο άδικα με το Φίλιππο. Να έβαινε καλή, τουλάχιστον, η νέα συνέντευξη, αργότερα που θα ξαναπάνε  στην κυρία Ελισάβετ! Ο καιρός περνάει κι έχει αγωνία. Οι άλλοι στην τάξη έχουν βασιστεί κυρίως σε κείνη. Βέβαια δε θα ‘πρεπε ν’ ανησυχεί. Ο Φίλιππος υποσχέθηκε να βοηθήσει. Και τις υποσχέσεις του αυτός τις κρατάει.

Στις τέσσερις ακριβώς, ο Φίλιππος με τη φωτογραφική μηχανή βρίσκεται στην πόρτα της. Η βροχούλα, επιτέλους, σταμάτησε. Ωραία! Όμως τι σόι φωτογραφίες θα βγουν τέτοια ώρα, με συννεφιά, ένας θεός το ξέρει.

Λοιπόν, εντάξει; Έχει μαζί του ο Φίλιππος και το μαγνητοφωνάκι γι’ αργότερα, για την κυρία Ελισάβετ; Ναι, το έχει. Μήπως θυμήθηκε και τα εργαλεία; Ε, όχι και τα εργαλεία! Όλα μαζί δε γίνονται…

- Σωστά! Δίκιο έχεις, βιάζεται να συμφωνήσει η Χριστίνα.

Νεύρα δε χρειάζονται. Γι’ αυτό και δεν του λέει «το γουόκμαν, ωστόσο, το κρέμασες στο λαιμό σου, μαζί με τη φωτογραφική μηχανή». Λες και γίνεται να φωτογραφίζει, να μιλάει και ταυτόχρονα ν’ ακούει και μουσική! Τέλος πάντων.

Όμορφα που είναι στο λόφο μετά τη βροχή! Σήμερα δεν έχει κόσμο, ούτε παιδιά με μπάλες ούτε καροτσάκια, όπως είχε την Κυριακή. Ακόμα καλύτερα! Θα μοιάζει περισσότερο μ’ εκείνα τα χρόνια, όταν θα προβάλει η Χριστίνα τις διαφάνειες.

- Θυμήσου να ρωτήσουμε και για τη λίμνη, του λέει.

- Άσε πρώτα να τους βρούμε, έχει κι εκείνος τις αμφιβολίες του.

Όμως ο ασπρομάλλης της Κυριακής είναι εκεί και τους περιμένει. Μονάχος του. Ο φίλος του, όχι, δεν τα κατάφερε. Είναι άρρωστος, λέει. Τον χτυπάει η υγρασία στα ρευματικά του. Έχει, πάντως, εκείνος την πληροφορία που θέλουν. Κοντά στο παλιό καταφύγιο, πιο πέρα από το θεατράκι ήταν το μεγάλο κλουβί.

Ξεκινούν κι οι τρεις προς τα κει. Κρομοστασιά που την έχει ο ασπρομάλλης της Κυριακής! Τώρα που τον βλέπει όρθιο η Χριστίνα, το καταλαβαίνει καλύτερα. Πού να ήταν, άραγε, στην Κατοχή αυτός; Δεν αντέχει, θα τον ρωτήσει…

Εδώ ήτα, λέει, στην Αθήνα. Τα πρώτα χρόνια, τουλάχιστον. Ύστερα βγήκε κι αυτός στο βουνό, με άλλους μαζί της Εθνικής Αντίστασης. Αν ήταν πολλοί στην Αντίσταση; Και βέβαια ήταν. Στρατός ολόκληρος, αν τις υπολογίσεις όλες μαζί τόσες πολλές οργανώσεις!

- Πολλές; Ξαφνιάζεται η Χριστίνα. Μα δυο τρεις δεν ήταν μονάχα; Το ΕΑΜ, ο ΕΔΕΣ…

Όχι, της λέει. Αυτές ήταν οι μεγαλύτερες, αλλά υπήρχαν κι άλλες πολλές, δε θυμάται ακριβώς πόσες. Η ΠΕΑΝ, η Ιερή Ταξιαρχία, το Ενωτικό Κόμμα, η Εθνική Δράση, η ΕΣΑΣ, η ΠΑΝ… Ήταν και ο ΕΛΑΣ στα βουνά, και η ΕΚΚΑ, κι άλλες ένα σωρό, μικρές ή μεγάλες, αλλά όλες θαυματουργές.

- Κι εσείς; Σε ποια ήσασταν απ’ όλες; Θέλει να μάθει η Χριστίνα.

- Φτάσαμε! λέει εκείνος. Εδώ ήταν τα παγόνια.

Ο Φίλιππος ψάχνει να βρει την πιο κατάλληλη θέση για τη φωτογραφία. Ναι, ναι, θα τραβήξει δυο τρεις, όχι μία μονάχα, εντάξει. Κι έπειτα μία τη Χριστίνα με τον ασπρομάλλη της Κυριακής. Θέλει η Χριστίνα να τον θυμάται, τον παρακαλεί πολύ.

Εκείνος της χαμογελάει. Στην ηλικία του, λέει, καλύτερα ν’ αποφεύγει κανείς τις φωτογραφίες, αλλά να μην τις χαλάσει το χατίρι. Στα όμορφα κορίτσια δε λένε «όχι»!

Ο Φίλιππος τραβάει γρήγορα τις φωτογραφίες και κλείνει κάπως νευριασμένος τη μηχανή.

- Εντάξει, μπορούμε να πηγαίνουμε, λέει απότομα και βάζει στ’ αυτιά του τ’ ακουστικά του γουόκμαν.

Τι έπαθε πάλι; Τι συμπεριφορά είν’ αυτή;

- Και πότε ανεβήκατε στο βουνό; Γυρίζει η Χριστίνα στο φίλο τους, να μπαλώσει τα πράγματα.

- Φθινόπωρο του ’42 πρέπει να ήταν. Ετοιμάζαμε μια μεγάλη ανατίναξη, στη γέφυρα του Γοργοπόταμου, αν έχετε ακούσει…

Και βέβαια το είχαν ακούσει, το ήξεραν αυτό το μεγάλο κατόρθωμα τα παιδιά. Το γιόρταζαν και στο σχολείο στις 25 του Νοέμβρη. Και ο γυμνασιάρχης τους έβγαζε λόγο «για τα θαύματα που πετυχαίνει η εθνική ομοψυχία». «Ήταν από τις ελάχιστες φορές που συνεργάστηκαν οι αντιστασιακές οργανώσεις» πρόσθετε πάντα.

- Έτσι δεν είναι, Φίλιππε; Τον ρωτάει η Χριστίνα, για να τον κάνει να μιλήσει κι αυτός και να βγάλει, επιτέλους, τ’ ακουστικά - τι τον έπιασε;

Δεν ακούει. Ή κάνει πως δεν ακούει;

- Δίκιο έχει ο γυμνασιάρχης σας, κουνάει το λευκό του κεφάλι ο μεγάλος τους φίλος. Όλο τον άλλο καιρό έβραζε η διχόνοια, κατάρα των Ελλήνων πανάρχαιη. ΕΑΜ και ΕΔΕΣ είχαν γίνει εχθροί. Έφτασαν να σκοτώνονται μεταξύ τους ακόμα κι αδέρφια! Να προδίδει ο ένας τον άλλο στους Γερμανούς!

Ο Φίλιππος βγάζει απότομα τ’ ακουστικά και κοιτάζει με νόημα τη Χριστίνα.

Με άλλα λόγια, όταν θέλει, ακούει ο κύριος Φίλιππος, ακόμα και με τ’ ακουστικά του γουόκμαν. Θα του τα ψάλει αργότερα, δε θα γλιτώσει. Τώρα εκείνη θέλει να ρωτήσει κάτι ακόμα:

- Και αν ήθελε κάποιος ν’ ανήκει σε δύο οργανώσεις;

- Δε γινόταν! Τον λογάριαζαν για προδότη. Και υπήρχαν, πραγματικά, Έλληνες που συνεργάζονταν με τον καταχτητή. Οι ταγματασφαλίτες, άλλοι καλοθελητές, από φόβο ή συμφέρον… Πάντως, ακόμα κι από πρόθεση καλή αν τολμούσε κανένας να βοηθήσει και τις δυο οργανώσεις, αργά ή γρήγορα τον ανακάλυπτα. Και τότε…

- Τότε; Τον κοιτάζει η Χριστίνα.

- Τον κάρφωναν στην Γκεστάπο, την αστυνομία των Γερμανών, ή στα ΕΣ ΕΣ. Καμιά φορά και στους καραμπινιέρους.  Πιο συχνά, τον καθάριζαν μοναχοί τους οι άνθρωποι της μίας οργάνωσης. Τη νύχτα, το περισσότερο, αλλά και μέρα μεσημέρι ακόμα.

Η Χριστίνα τώρα κοιτάζει κάτω. Δεν αντέχει κι άλλη ματιά του Φίλιππου, σαν να της λέει «τα βλέπεις;».

Τίποτ’ άλλο, λοιπόν, δε θα ρωτήσει. Άλλωστε, κι ο ασπρομάλλης της Κυριακής δείχνει να στενοχωριέται που τα ξαναθυμάται όλ’ αυτά.

- Κρίμα που δεν μπόρεσε να έρθει ο Κώστας, λέει για το φίλο του, ν’ αλλάξει κάπως τη συζήτηση. Εκείνος θα ήξερε να σας πει πολλά για το τι πέρασαν οι απλοί άνθρωποι στην Κατοχή, τουλάχιστον σε τούτη τη γειτονιά, κοντά στο λόφο του Στρέφη. Ήξερε κόσμο και κόσμο, χρόνια τσαγκάρης εδώ.

Με το «τσαγκάρης» πετάχτηκαν κι οι δυο μαζί. Τσαγκάρης! Και τον έλεγαν Κώστα!

- Μα τότε πρέπει οπωσδήποτε να τον συναντήσουμε, και σύντομα μάλιστα! Ενθουσιάζεται ο Φίλιππος.

Η παιδική λογοτεχνία βροντοφωνάζει «ΟΧΙ»

Μία από τις ευλογίες (ή κατάρες, κατά τους μαθητές) της χώρας μας είναι η στενή της σύνδεση με τα ιστορικά γεγονότα και η δική της ανεξάρτητη μακραίωνη ιστορική διαδρομή. Η ιστορική λογοτεχνία είναι το δημοφιλέστερο είδος τόσο για τους αναγνώστες όσο και για τους συγγραφείς. Το ενδιαφέρον για κάθε νέα ανάγνωση και οπτική θέασης της ιστορίας παραμένει αμείωτο και προκαλεί έντονες συζητήσεις και διαφωνίες που διαρκούν καιρό. Πάντα υπάρχουν πολλές αθέατες λεπτομέρειες και όψεις των ιστορικών γεγονότων που περιμένουν να βγουν στην επιφάνεια και να επισύρουν πάνω τους την προσοχή που τους αρμόζει και πολλοί συγγραφείς που ενδιαφέρονται να το κάνουν.

Η ελληνική παιδική λογοτεχνία δεν θα μπορούσε φυσικά να μείνει έξω από το κυρίαρχο αυτό ρεύμα. Ήδη με την εμφάνιση του πρώτου παιδικού βιβλίου, «Για την πατρίδα» της Πηνελόπης Δέλτα, η σφραγίδα της ιστορίας μπαίνει ευδιάκριτη στην πορεία που θα ακολουθούσε. Έκτοτε  έχουν γραφτεί πάμπολλα βιβλία για τη ιστορία της χώρας μας και όχι μόνο που να απευθύνονται σε παιδιά και ορισμένα αυτά άντεξαν στο χρόνο ώστε να διαβάζονται από γενιές και γενιές παιδιών.

Η είσοδος της Ελλάδας στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο την 28^η Οκτωβρίου 1940 και τα συγκλονιστικά γεγονότα που ακλουθούσαν κατέχουν ξεχωριστή θέση στην ελληνική λογοτεχνία, παιδική και ενηλίκων. Ειδικότερα στην παιδική λογοτεχνία, οι συγγραφείς ανέλαβαν να γίνουν οι ξεναγοί των παιδιών στην ιστορία της ζοφερής εκείνης περιόδου καταφεύγοντας οι παλιότεροι κυρίως στα προσωπικά τους βιώματα και σε συστηματική μελέτη ιστορικών πηγών και μαρτυριών οι νεότεροι. Με όλο και πιο ειλικρινή αποτύπωση των ιστοριών τους όσο περνάει ο χρόνος, οι συγγραφείς αυτοί κατάφεραν να δημιουργήσουν μία χρυσή κλασική σειρά την οποία όλοι διαβάσαμε ως παιδιά και τη συστήνουμε με τη σειρά μας στα δικά μας παιδιά.

Πρώτο ιστορικό παιδικό βιβλίο που μίλησε με σεβασμό και χωρίς ωραιοποιήσεις στα παιδιά για την σκοτεινή περίοδο της Κατοχής και την δύσκολη καθημερινότητα των σκλαβωμένων Ελλήνων είναι «Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» της Άλκης Ζέη. Ο 10χρονος Πέτρος ενηλικιώνεται και ωριμάζει μέσα σε μια εποχή γεμάτη φόβο και θάνατο παραμένοντας πάντα ένα παιδί της ηλικίας του. Στο κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα λίγο πριν την έναρξη του πολέμου αναφέρεται και το οψιμότερο βιβλίο της «Η μωβ ομπρέλα». 

Το δικό της μερίδιο στην αξιόπιστη καταγραφή της ατμόσφαιρας του Β Παγκοσμίου πολέμου στην Ελλάδα κατέχει και η Ζωρζ Σαρή με το βιβλίο της «Όταν ο ήλιος…». Η έφηβη ηρωίδα της, Ζωή, αναγκάζεται να στριμώξει τα νεανικά της όνειρα κάπου ανάμεσα στον αγώνα της Αντίστασης ενάντια στον εχθρό και της καθημερινότητας για επιβίωση.  Στον «Χορό της ζωής» η ηρωίδα αναπολεί συχνά το παρελθόν της, που είναι οι αναμνήσεις της από την Κατοχή, όταν μεταπολεμικά καταφεύγει στο Παρίσι για να γλιτώσει από τη λαίλαπα του Εμφυλίου. Επίσης στο «Θησαυρό της Βαγίας» μία ιστορία από την Κατοχή κινητοποιεί  την παρέα των παιδιών να ζήσει μία αξέχαστη περιπέτεια στο νησί της Αίγινας.

Πλούσιο υλικό για την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου πότε μέσα από τα προσωπικά της βιώματα την εποχή εκείνη και πότε μέσα από τα μονοπάτια της μυθοπλασίας μας δίνει η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου. Στα βιβλία της «Ο καιρός της σοκολάτας» και «Ένα αγγελάκι στα Εξάρχεια», αναφέρεται σε πολλά ενδιαφέροντα γεγονότα που έζησε η ίδια ως παιδί ζώντας στο κέντρο της Αθήνας και μοιάζουν αν παραμύθι για τα σημερινά παιδιά. Στα μυθοπλαστικά της βιβλία «Λάθος, κ. Νόιγκερ!» και «Τραγούδι για τρεις»  ο Φίλιππος και η Χριστίνα-κυρίως ο Φίλιππος-ανακαλύπτουν κρυμμένες αλήθειες για την περίοδο της γερμανικής Κατοχής και αναπροσδιορίζουν την ματιά τους στη ζωή.

Η Αγγελική Βαρελλά στο βιβλίο της «Με το χαμόγελο στα χείλη» περιγράφει την ηρωική προέλαση του ελληνικού στρατού στην Ήπειρο και την Αλβανία μέχρι την κατάρρευση του μετώπου μέσα από μία οικογένεια και τα παιδιά μαθαίνουν για την αυτοθυσία και την ανιδιοτελή στάση των Ελλήνων προκειμένου να υπερασπιστούν στην πατρίδα τους. Η εκπρόσωπος της παλιότερης γενιάς συγγραφέων, Καλλιόπη Σφαέλλου, στο μυθιστόρημά της «Για τον πατέρα» ένα παιδί φτάνει μέχρι την Αυστρία μετά το τέλος του πολέμου αναζητώντας τον πατέρα του που είχε σταλεί αιχμάλωτος στη Γερμανία. Στη συλλογή διηγημάτων της «Μικροί αγωνιστές» εξιστορεί τον αντιστασιακό αγώνα μέσα από το βλέμμα των παιιδιών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο παίρνουν μέρος στην αντίσταση.

Η Άννα Δειμέζη-Καλιότσου στο ημερολογιακό της μυθιστόρημα «Τα γκρίζα χρόνια» περιγράφει την καθημερινότητα στην Αθήνα του 1941-44 με τη φωνή ενός κοριτσιού που ζει με την οικογένειά του την πείνα, τον φόβο, τη λαχτάρα για ελευθερία αλλά και τις μικρές χαρές της ζωής. «Το πέτρινο σπίτι» της Ηρώς Παπαμόσχου μας μεταφέρει την ίδια εποχή στο νησί της Σάμου όπου δύο αδέλφια περνούν την περίοδο του πολέμου αρχικά μαζί με τον παππού και τη γιαγιά και αργότερα με τους γονείς τους που μένουν στην Αθήνα και έχουν εμπλακεί στην Αντίσταση.

Το δρόμο της προσφυγιάς για την Μέση Ανατολή με την οικογένειά της είχε πάρει στον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη. Την εμπειρία της αυτή περιγράφει με συγκλονιστικό τρόπο στο βιβλίο της «Το διπλό ταξίδι». Αντλώντας έμπνευση και πάλι από την οικογενειακή της ιστορία η συγγραφέας στο βιβλίο της «Η σπηλιά της γοργόνας» μιλάει για γεγονότα από την  Μικρασιατική Καταστροφή ως τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την λήξη του Εμφυλίου πολέμου.

Τα τελευταία χρόνια γράφονται βιβλία που ξεφεύγουν από το στενό πλαίσιο του ελληνοιταλικού πολέμου κα της αντίστασης μετά την γερμανική επίθεση και κατοχή. Ένα θέμα που διαπραγματεύονται αρκετά βιβλία τα τελευταία χρόνια είναι η εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων. Η Μαρούλα Κλιάφα στην «Μπαλάντα της Ρεβέκκας» εξιστορεί την περιπέτεια της Ρεβέκκας που γλιτώνει τη μεταφορά της σε στρατόπεδο συγκέντρωσης με τη βοήθεια μιας χριστιανικής οικογένειας.  «Τα δόντια της μυλόπετρας» του Νίκου Κάσδαγλη μέσα από τις παρέες των παιδιών που παίζουν πετροπόλεμο στην κατοχική Αθήνα ιχνηλατεί τα πρώτα σημάδια που θα οδηγήσουν στο κατοπινό οδυνηρό εμφύλιο.

Η ιστορία αποτελεί ένα σημαντικό ένα σημαντικό κομμάτι όχι μόνο της ταυτότητας αλλά και της καθημερινότητάς μας. Τα παιδιά συχνά την αγνοούν ή έχουν μία συγκεχυμένη εικόνα για τα ιστορικά γεγονότα. Το σχολείο αναλώνεται  σε μία εντελώς ξηρή και ανούσια διδασκαλία της που καταλήγει στην αποστήθιση. Τα παιδικά ιστορικά βιβλία αποτελούν ένα υγιές μονοπάτι που μπορεί να βοηθήσει στην αποκατάσταση της ιστορίας στο νου και την ψυχή των μαθητών και να βοηθήσει τα παιδιά να επαναπροσδιορίσουν  εκ βάθρων την πολύτιμη σχέση τους με αυτήν.

Πρόσω ολοταχώς για της φαντασίας τα ταξίδια!

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ ποιο είναι ακριβώς εκείνο το στοιχείο που διαχωρίζει την λογοτεχνία από την πραγματικότητα; Ποιο διαφορετικό συστατικό δίνει νήμα στην ύπαρξή της και την καθιστά ένα μοναδικό ανεπανάληπτο σύμπαν; Μα φυσικά η φαντασία του δημιουργού!

Η φαντασία, συχνά αχαλίνωτη, αλλά και η μετέπειτα κωδικοποίηση και ταξινόμηση του περιεχομένου της σε ένα οργανικό και συνεκτικό κόσμο με τους δικούς του κανόνες λειτουργίας, ώστε να πείθει τον αναγνώστη με την οντότητά του, είναι το ουσιαστικό στοιχείο που τον κρατά σε άμεση επαφή με το βιβλίο και το συγγραφέα του. Η φαντασία του συγγραφέα μπορεί να αντλεί στοιχεία από διάφορες πηγές προκειμένου να δημιουργήσει τις ιστορίες του. Αυτές μπορεί να είναι η καθημερινότητα της ζωής, τα ιστορικά γεγονότα, οι επιστήμες ή ακόμη και η ζωή στο μέλλον, σε κόσμους που πηγάζουν από την ιδιοφυία του δημιουργού.

Η τελευταία αυτή κατηγορία είναι από τις πιο εντυπωσιακές κατηγορίες της λογοτεχνίας που άλλοτε ονομάζεται λογοτεχνία του φανταστικού, επιστημονική φαντασία, λογοτεχνία της ουτοπίας/δυστοπίας κτλ.  Στα έργα αυτά οι συγγραφείς ωθούμενοι από τις δύσκολες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες που επικρατούν γύρω τους ψάχνουν να βρουν διεξόδους που θα τους προσφέρουν καταφύγιο από τη σκληρή και αφόρητη πραγματικότητα που ζουν. Άλλοτε, κυρίως από τα μέσα του 19^ου αιώνα ως τις αρχές του 20^ού , η αλματώδης ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ραγδαία άνοδος του βιοτικού επιπέδου, κεντρίζουν τη φαντασία των αναγνωστών και των συγγραφέων για το πού θα μπορούσε να φτάσει η ιλιγγιώδης αυτή πορεία καταλήγοντας, συνήθως, σε ζοφερές προειδοποιητικές προφητείες. Τα περισσότερα από τα έργα αυτά διαβάζονται και από τα παιδιά κατευθείαν από το πρωτότυπο ή σε κατάλληλες για την ηλικία τους διασκευές.

Η λογοτεχνία του φανταστικού ή λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας ξεκίνησε από τη Δυτική Ευρώπη και συγκεκριμένα από ένα σκοτεινό βράδυ στις Άλπεις το 1818 στη βίλα του λόρδου Βύρωνα όπου διοργανώθηκε ένας διαγωνισμός για την καλύτερη ιστορία τρόμου ανάμεσα στον λόρδο Βύρωνα, τον Πέρσι και τη Μαίρη Σέλλευ. Νικήτρια ήταν η τελευταία με το έργο της «Φρανκενστάιν» με θέμα το ξαναζωντάνεμα ενός νεκρού ανθρώπου μέω της επιστήμης. Για πολλά χρόνια η πατρότητα του έργο αμφισβητούνταν γιατί το είχε γράψει γυναίκα!

Τη σκυτάλη παραλαμβάνει ο ευαγγελιστής του μέλλοντος, Ιούλιος Βερν, με μία σειρά έργων που το περιεχόμενό τους επαληθεύτηκε στο ακέραιο στο άμεσο μέλλον. Από τα έγα του ξεχωρίζουν  το «Από τη Γη στη Σελήνη» με θέμα το πρώτο ταξίδι ανθρώπων στο φεγγάρι(!), «Το ταξίδι στο κέντρο της Γης» με μία ομάδα ανθρώπων να ταξιδεύουν στον πυρήνα της Γης από τον κρατήρα ενός ηφαιστείου!, οι «20000 λεύγες κάτω από τη θάλασσα» με θέμα το ταξίδι ενός υποβρυχίου στο εσωτερικό της θάλασσας πολύ καιρόν πριν εφευρεθεί με επικεφαλής τον διαβολικό κάπτεν Νέμο.  Άλλα έργα του με παρόμοια θέματα είναι «Γύρω από τη Σελήνη», «Το ατμοκίνητο σπίτι», «Το εναέριο χωριό» κτλ.

Μεγάλη ώθηση στο είδος έδωσε και ο μεγάλος μαιτρ του τρόμου, Έντγκαρ Άλαν Πόε. Τα διηγήματα του με τίτλο «Οι φόνοι της οδού Μοργκ» και ο «Χρυσός σκαραβαίος» με την σκοτεινή τους ατμόσφαιρα και την αγωνιώδη ατμόσφαιρα μυστηρίου αποτέλεσαν πρότυπο για αρκετούς μεταγενέστερους συγγραφείς και θεμελίωσαν την αστυνομική λογοτεχνία που σήμερα γνωρίζει πρωτοφανή άνθηση. Αρκετά από αυτά μπορούν να διαβαστούν από παιδιά αν διασκευαστούν κατάλληλα.

Τα μυθιστορήματα του Χέρμπερτ Τζ. Γουέλς αποτελούν, επίσης, σημεία αναφοράς στο χώρο της λογοτεχνίας του φανταστικού για μκρούς και μεγάλους. «Η μηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο» με έναν επιστήμονα του 19^ου αιώνα να εφευρίσκει μια χρονομηχανή που ταξιδεύει στο χρόνο και τον μεταφέρει σε ένα δυστοπικό και άχρωμο μέλλον. «Ο αόρατος άνθρωπος» με τον ήρωα να βρίσκει την επιστημονική φόρμουλα που τον κάνει αόρατο έβαλε τις βάσεις για το είδος της επιστημονικής φαντασίας και στον κινηματογράφο. Το ίδιο ισχύει και για τον «Πόλεμο των κόσμων» όπου η Γη δέχεται επίθεση από τους Αρειανούς και οι άνθρωποι καλούνται να υπερασπίσουν τον πλανήτη τους. Μεγάλη απήχηση στο κοινό είχε και το έργο του συγγραφέα «Το νησί του δόκτορος Μορώ».

 

Στην κατηγορία της λογοτεχνίας του φανταστικού θα μπορούσαν να ενταχθούν δύο ακόμη σπουδαία έργα της κλασικής λογοτεχνίας: ο «Πίτερ Παν» και «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων».

Ο «Πίτερ Παν» του Τζέιμς Μ. Μπάρι, ένα από τα πιο παράξενα παιδικά παραμύθια, είναι η ιστορία ενός αγοριού, του Πίτερ Παν, που δεν ήθελε να μεγαλώσει ποτέ και βρήκε καταφύγιο μαζί με τα Χαμένα Αγόρια στη Χώρα του Ποτέ. Πολεμάει τον Κάπτεν Χουκ και η νεράιδα Τίνκερμπελ του κάνει τη ζωή δύσκολη γιατί ζηλεύει τη Γουέντι, π[ου τη φιλοξενεί μαζί με τα αδέλφιά της. «Η Αλίκη στη χώρα των Θαυμάτων» ο Λιούις Κάρολ εμπνεόμενος από τη μικρή του φίλη Αλίκη γράφει την ιστορία ενός κοριτσιού που το παίρνει ο ύπνος γιατί βαριέται και μεταφέρεται σε έναν εντελώς φανταστικό κόσμο όπου συναντάει τιν Τρελό Λαγό, τη βασίλισσα Ντάμα Κούπα, τον Καπελά και πολλούς άλλους εκκεντρικούς ήρωες.

Τα παραμύθια των μεγάλων παραμυθάδων της Ευρώπης θα μπορέσουν άνετα να ενταχθούν στην κατηγορία αυτή καθώς οι φανταστικοί τους κόσμοι ταξιδεύουν τα παιδιά σε έναν πολύχρωμο, απροσδόκητο κόσμο γεμάτο πιθανότητες.

Οι μύθοι του πολυαγαπημένου Χανς-Κρίστιαν Άντερσεν μας εισάγουν πολύ συχνά σε φανταστικούς κόσμους όπου τα ζώα μιλούν («Το ασχημόπαπο»), τα παιχνίδια ζωντανεύουν («Ο μολυβένιος στρατιώτης») και  οι γοργόνες αποκτούν λαλιά («Η μικρή γοργόνα»). Στα παραμύθια του Σαρλ Περό οι λύκοι μιλούν και συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι («Η κοκκινοσκουφίτσα»), οι γάτοι φορούν μπότες και διακρίνονται για την εξυπνάδα τους («Ο παπουτσωμένος γάτος») και  οι πριγκίπισσες πέφτουν σε αιώνιο ύπνο («Η ωραία κοιμωμένη»). Οι αδελφοί Γκριμ  με τη σειρά τους βάζουν πριγκίπισσες να προστατεύονται από νάνους («Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι»), βατράχους να γίνονται πρίγκιπες («Ο βάτραχος πρίγκιπας») και κολοκύθες γίνονται άμαξες για πριγκίπισσες («Η Σταχτοπούτα»).

Η φαντασία και οι προεκτάσεις που μπορεί αυτή να λάβει χάρη στις συγγραφικές ικανότητες του δημιουργού αποτελούν το όχημα μέσα από το οποίο ο αναγνώστης ταξιδεύει σε άλλους κόσμους, οι οποίοι εκκινούμενοι από την μετριότητα ή την ευδαιμονία, στιγμιαία πάντα, του πραγματικού, απτού κόσμου προσπαθούν να μεταφέρουν κάποια πιθανότητές τους είναι άπειρες, οι συνδυασμοί απίθανοι και οι εξελίξεις απρόσμενες. Και πέρα από τις δυνατότητες φυγής που προσφέρουν ως συναισθηματική απόφόρτιση από την πιεστική καθημερινότητα, δεν παύουν να είναι μία από τις πιο αξιοθαύμαστες και ευγενείς εκφάνσεις του ανθρώπινου πνεύματος.

Πηγές:

Επιστημονική φαντασία Λήμμα Βικιπαίδεια

Φρανκενστάιν

Μαίρη Σέλλευ

Άπαντα Ιούλιου Βερν

Οι φόνοι της οδού Μοργκ

Ο χρυσός σκαραβαίος

Έντγκαρ Άλαν Πόε

Άπαντα Χέρμπερτ Τζ. Γουέλς

Πίτερ Παν και Γουέντι

Τζέιμς Μ. Μπάρι

Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων

Λιούις Κάρολ

Παραμύθια Χανς-Κρίστιαν Άντερσεν

Παραμύθια Σαρλ Περό

Παραμύθια αδελφών Γκριμ

Αγαπημένα ιστορικά παιδικά βιβλία

Όσοι σήμερα βρισκόμαστε γύρω στα τριάντα, λίγο παραπάνω ή λίγο παρακάτω, είχαμε την τύχη να ζήσουμε την πρώτη χρυσή εποχή της εκδοτικής έκρηξης του παιδικού βιβλίου μεταπολιτευτικά και να διαβάσουμε πολλά, κλασικά σήμερα, παιδικά βιβλία στην πρώτη τους έκδοση. Η πλειοψηφία των βιβλίων αυτών είχε ιστορική υπόθεση και δεν αργούσαν να μας συμπαρασύρουν και να κάνουν το καρδιοχτύπι μας να αυξάνεται σελίδα με τη σελίδα για την τύχη των αγαπημένων μας ηρώων. Αρκετά συχνά γίνονταν μέρος των συζητήσεων και των παιχνιδιών μας και ίσως ακόμη να καβγαδίζαμε για το ποιος ήταν ο καλύτερος.

Αν έπρεπε να φέρω κάποιο πρώτο στη μνήμη μου θα ξεκινούσα με την διδάξασα του είδους, αν και κάπως παλιότερη, Πηνελόπη Δέλτα. Ευαισθητοποιημένη από μικρή ηλικία στα εθνικά ζητήματα της Ελλάδας, όντας κόρη του εθνικού ευεργέτη Εμμανουήλ Μπενάκη, η Δέλτα εισάγει ιστορικά στοιχεία στα περισσότερα παιδικά βιβλία που γράφει. Μαζί της έχουμε ζήσει τις περιπέτειες του Αλέξιου και της Θέκλας για να βοηθήσουν τον αυτοκράτορα Βασίλειο Β΄ στον πόλεμο εναντίον των Βουλγάρων στο  «Για την πατρίδα».  Στον «Καιρό του Βουλγαροκτόνου» συνέχεια του προηγούμενου βιβλίου η Αλεξία, κόρη του Αλέξιου και της Θέκλας, μαζί με τον Κωνσταντίνο και τον Μιχαήλ, συνεχίζουν τον ίδιο αγώνα και διχαζόμαστε με τον έρωτα των δύο αγοριών για την ίδια κοπέλα. Τα ιστορικά στοιχεία που παρατίθενται εντυπωσιάζουν, απότοκο της συχνής αλληλογραφίας της Δέλτα με τον βυζαντινολόγο Γ. Σλουμπερζέ.  «Τα μυστικά του βάλτου» αναφέρονται σε γεγονότα πολύ κοντινά στην εποχή της συγγραφέως, τον Μακεδονικό Αγώνα, κάτι που θα την διευκόλυνε και στη συλλογή ντοκουμέντων για τη συγγραφή του βιβλίου. Εδώ ο μικρός Γιοβάν και ο καπεταν-Άγρας μας προσκαλούν να πολεμήσουμε μαζί τους για την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον οθωμανικό ζυγό και τις βουλγαρικές επιδρομές. Ιστορικά στοιχεία σχετικά με τον Μακεδονικό Αγώνα και όχι μόνο υπάρχουν και στον «Μάγκα».

Δρασκελίζοντας αρκετές δεκαετίες θα φτάσουμε στη δεκαετία του’60 για να βρούμε το επόμενο βιβλίο που μίλησε στις καρδιές μας όταν ήμασταν παιδιά. Πρόκειται για το «Καπλάνι της βιτρίνας» της Άλκης  Ζέη. Η Μυρτώ και η Μέλια βρίσκονται αντιμέτωπες με την δικτατορία του Μεταξά το 1936 και προσπαθούν να κατανοήσουν έννοιες όπως δημοκρατία και ελευθερία, δικτατορία και τυραννία και να βοηθήσουν τον ξάδερφο τους Νίκο που αγωνίζεται εναντίον του απολυταρχικού καθεστώτος. Παράλληλα προσπαθούν να χαρούν την παιδική τους ηλικία. Το άλλο αγαπημένο βιβλίο της Ζέη , Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου» μας μεταφέρει στην γερμανική κατοχή του ’41-’44  μέσα από τα μάτια του 10χρονου Πέτρου. Πόλεμος , αντίσταση, ελπίδα και απελπισία μαζί με την αθωότητα του Πέτρου και την πίστη του σε ένα καλύτερο μέλλον καθιστούν τον Πέτρο έναν από τους πιο αγαπημένους ήρωες της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας.

Την ίδια περίοδο η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη  γράφει και εκδίδει τον «Μικρό Μπουρλοτιέρη». Ο 10χρονος Λευτέρης κρυφά από τους γονείς του κατατάσσεται στο υδραίικο ναυτικό και παίρνει μέρος στον αγώνα της Ανεξαρτησίας. Γίνεται ο ίδιος ένας μικρός μπουρλοτιέρης και μαζί με τον Κανάρη, τον Κουντουριώτη και άλλες επιφανείς μορφές του ελληνικού ναυτικού δίνει θαλάσσιες μάχες με τους Τούρκους.  «Οι ρίζες της λευτεριάς» που θα κυκλοφορήσουν στις αρχές της δεκαετίας του ’70 και περιλαμβάνουν σύντομες βιογραφίες γνωστών και λιγότερο γνωστών μορφών της Επανάστασης μας έκαναν να φουσκώνουμε από υπερηφάνεια και διψούσαμε να μάθουμε και άλλα γι’ αυτούς.

Τη δεκαετία του ’70 η Ζωρζ Σαρή γράφει το βιβλίο της «Όταν ο ήλιος…». Απευθυνόμενη σε λίγο μεγαλύτερο κοινό η Σαρή  περιγράφει τη ζωή της 15χρονης ηρωίδας της, Ζωής, στην Αθήνα της Κατοχής όπου ανάμεσα στο θάνατο , τον κίνδυνο και τις ασφυκτικές συνθήκες πείνας και καταπίεσης από τον εχθρό η Ζωή βρίσκει το κουράγιο να μάχεται και να ελπίζει για το μέλλον. Τα γεγονότα των επόμενων ετών περιγράφονται στο βιβλίο της «Οι νικητές» που αγαπήθηκε εξίσου. Ιστορικά στοιχεία περιέχουν επίσης τα βιβλία της «Τα χέγια», «Τα γενέθλια», «Ο χορός της ζωής», «Τα στενά παπούτσια».

Στα τέλη της δεκαετίας του ’70 η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου εκδίδει το βιβλίο της «Ο μικρός αδελφός». Εκεί μεταφερόμαστε μαζί με τα αδέλφια Άγγελο και Αλέξανδρο κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου στη Μακεδονία. Ο Άγγελος σε μία προσπάθεια να μην αφήσει μόνο του τον αδερφό του που πήδησε από το τρένο όταν έφευγαν οικογενειακώς για την Αθήνα για να πιάσει το γάτο του βρίσκεται μαζί του στη δίνη των πολεμικών γεγονότων. Λίγο αργότερα γράφει το «Για την άλλη πατρίδα». Εδώ ο 10χρονος Τέλης Ιακώβου επαναπατρίζεται σταδιακά με την οικογένειά του από την σοβιετικού τύπου χώρα Αργοβία στην Γαλαζόνησο. Σε μία υπενθύμιση των ανελεύθερων καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης και της Κυπριακής τραγωδίας αγωνιούμε να πάνε όλα καλά για τον μικρό ήρωα.

Κατά τη δεκαετία του ’80 και λίγο νωρίτερα η Λίτσα Ψαραύτη γράφει «Το διπλό ταξίδι», ένα βιβλίο που αφηγείται την ζωή της οικογένειας της όταν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην Παλαιστίνη λόγω της αντιστασιακής δράσης του πατέρα της. Το βιβλίο περιγράφει πώς βιώνει την προσφυγιά ένα μικρό κορίτσι και βρίσκει αναλογίες με τη σημερινή προσφυγική κρίση. Το ιστορικό στοιχείο ενυπάρχει και στα νεότερα βιβλία της «Οι δραπέτες του καστρόπυργου» και "Η σπηλιά της γοργόνας".

Η Κίρα Σίνου, μία ιδιάζουσα περίπτωση στην ελληνική παιδική λογοτεχνία, στα βιβλία της έχει ασχοληθεί με πολλές και διαφορετικές περιόδους της ελληνικής ιστορίας. Την προτίμηση του παιδιού έχουν κερδίσει τόσο η «Χώρα των μαμούθ» που αναφέρεται στην προιστορία όσο και το «Στην πόλη του αι-Δημήτρη» που αναφέρεται στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη. Στο «Κάτω από τον ήλιο της Μακεδονίας» μαθαίνουμε για την ιστορία της Μακεδονίας πριν τον Μέγα Αλέξανδρο ενώ στο «Ασημένιο μενταγιόν» με αφορμή μία εκδρομή στην Κωνσταντινούπολη ξετυλίγεται μπροστά μας η ιστορία της πόλης.

Από τις κυκλοφορίες των τελευταίων ετών αγαπήθηκαν πολύ τα βιβλία της Βούλας Μάστορη («Ένα ένα τέσσερα», « Στο γυμνάσιο») με αναφορές στη δεκαετία του ’60, της Ελένης Δικαίου («Οι θεοί δεν πεθαίνουνε στην Πέλλα», «Τα κοριτσάκια με τα ναυτικά») για το Μεγαλέξανδρο και τη ζωή στη Σμύρνη και άλλα.

Δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία που να καθιστούν ένα βιβλίο αγαπητό στο παιδικό κοινό. Η αλήθεια είναι πως η αγάπη και φροντίδα με την οποία ο συγγραφέας γράφει τα βιβλία του αντανακλάται στο αποτέλεσμα.  Γι’ αυτό η ελπίδα και η προσδοκία πως αυτό θα συνεχίσει να γίνεται μας γεμίζει με αδημονία για την συνέχεια μικρούς και μεγάλους!