Ο ΚΑΚΟΣ ΛΥΚΟΣ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΠΙΑ (ΜΟΝΟ) ΣΤΑ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑ

Τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα και περισσότεροι γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδαγωγοί εκδηλώνουν την ανησυχία τους για την καταλληλότητα των παραδοσιακών λαϊκών παραμυθιών για τα παιδιά και ειδικότερα εκείνα της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας στο θέμα της βίας και των στερεοτύπων που αναπαράγουν. Συμμετέχοντας πρόσφατα σε συνέδριο για την εκπαίδευση άκουσα με έκπληξη νεαρή μεταπτυχιακή φοιτήτρια να προτείνει την περικοπή των μυθολογικών σκηνών βίας από το βιβλίο ιστορίας της Γ΄ Δημοτικού.

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή.

Τα παραδοσιακά λαϊκά παραμύθια έχουν μεγαλώσει πολλές γενιές παιδιών στο πέρασμα των αιώνων. Η γοητεία τους είναι αδιαμφισβήτητη και τα  αγαπούν μικροί και μεγάλοι. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως πρωταρχικός σκοπός των παραμυθιών είναι να διδάξουν και να συμβάλλουν στην αγωγή των παιδιών. Κάτι τέτοιο δεν ισχύει σύμφωνα με τους κορυφαίους μελετητές των λαϊκών παραμυθιών. Κύριος σκοπός των παραμυθιών ήταν να διασκεδάσουν τους ακροατές τους μετά από μια κοπιαστική μέρα καθώς τις παλαιότερες εποχές ειδικά στις επαρχίες τα μέσα διασκέδασης ήταν πολύ περιορισμένα. Ακόμη, δεν απευθύνονταν μόνο στα παιδιά αλλά κυρίως στους μεγάλους.

Ο κόσμος που είχαν να αντιμετωπίσουν τότε οι άνθρωποι ήταν γεμάτος με αρρώστιες, κίνδυνους, καταστροφές, επιθέσεις ζώων κτλ που δεν μπορούσαν πάντα να αντιμετωπίσουν ή να εξηγήσουν και έτσι όλα αυτά πέρασαν στις αφηγήσεις τους. Το ίδιο το παραμύθι άλλωστε αποτελεί μια μεταφορά και μια μικρογραφία του κόσμου όπου όλα βρίσκουν τη θέση και το ρόλο τους. Ας μην ξεχνάμε ότι οι συλλέκτες παραμυθιών του 19^ου αιώνα όπως οι αδελφοί Γκριμ στη Γερμανία επεξεργάστηκαν όσα παραμύθια απευθύνονταν σε μεγάλους και τους έδωσαν πιο κατάλληλη μορφή για παιδιά. Οι αλληγορικές αφηγήσεις τους βοηθούν και τα σημερινά παιδιά να κατανοήσουν τον κόσμο γύρω τους και τους κινδύνους που κρύβει.

Ένα άλλο θέμα που τίθεται μετ’ επιτάσεως είναι το θέμα των στερεοτύπων που αναπαράγουν όσον αφορά το ρόλο της γυναίκας. Μάλιστα σχολεία στη Βαρκελώνη απέσυραν γι’ αυτό το λόγο πολλά κλασικά παραμύθια από τις σχολικές βιβλιοθήκες. Η κοπέλα που περιμένει να την αποκαταστήσει ο πρίγκιπας, βασιλοπούλες που καλοπαντρεύονται με βασιλόπουλα. Φτωχές υπηρέτριες που δουλεύουν στην κουζίνα και αλλάζει η ζωή τους όταν τις ξεχωρίζει ο νεαρός άρχοντας. Τα αγόρια και οι άντρες πρωταγωνιστούν συνήθως τις μεγάλες περιπέτειες.

Το πρώτο που δεν θα πρέπει να ξεχνάμε είναι η αρχαϊκότητα των εποχών που δημιουργήθηκαν τα παραμύθια. Τότε κυριαρχούσαν τα παραδοσιακά δίπολα άνδρας-κυνήγι, γυναίκα-σπίτι και αυτά αναπαρήγαγαν στις διηγήσεις τους. Ο κόσμος των παραμυθιών είναι ένας καθαρά συμβολικός κόσμος. Τα βασικά τους στοιχεία λειτουργούν ως μεταφορά και αναπαράσταση βασικών καταστάσεων και εννοιών του κόσμου που μας περιβάλλει και έχουν διαχρονικό χαρακτήρα.

Οι ψυχολόγοι επισημαίνουν πως τα παιδιά ηλικίας 3-6 ετών στα οποία αρέσουν ιδιαίτερα τα παραμύθια δεν έχουν ακόμη αναπτύξει τη ικανότητα πλήρους αντίληψης των αφηρημένων εννοιών άρα δύσκολα θα υιοθετήσουν από τόσο νωρίς παρωχημένες απόψεις και κοινωνικά κλισέ. Σε αυτό παίζει μεγαλύτερο ρόλο ο τρόπος ανατροφής και οι επιρροές του περιβάλλοντος.

Ας διαβάσουμε, λοιπόν, άφοβα παραμύθια στα παιδιά. Το έλεγε και ο Αϊνστάιν!

ΟΙ ΜΑΜΑΔΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Σπάνια θα βρει κανείς παιδικό βιβλίο που να μην πρωταγωνιστεί με την παρουσία ή την απουσία της η μορφή της μητέρας. Η μητέρα παραμένει πάντα το πιο σημαντικό πρόσωπο στην ζωή των παιδιών, κύριος ρυθμιστής της και καταλύτης. Όταν απουσιάζει, εμφανίζεται ως σημαντική ανάμνηση και δυσαναπλήρωτο κενό.

Ξεκινώντας από τις στερεοτυπικές μητρικές μορφές των παλιών σχολικών αναγνωστικών θα συναντήσουμε την μητέρα που μένει στο σπίτι και φροντίζει την οικογένεια. Κύριο μέλημά της αποτελεί η φροντίδα των παιδιών και η ανατροφή τους ώστε να γίνουν καλοί άνθρωποι και χρήσιμοι. Είναι ακούραστη, δεν παραπονιέται ενώ πάντα έχει έναν καλό λόγο για όλους και ξέρει να λύνει ακριβοδίκαια τα προβλήματα.

Στα μυθιστορήματα της Άλκης Ζέη η μορφή της μητέρας αρχίζει να διαφοροποιείται λίγο αλλά δεν εμφανίζεται τόσο συχνά καθώς το παιδί διεκδικεί για πρώτη φορά με αξιώσεις πρωταγωνιστικό ρόλο στην παιδική λογοτεχνία. Έτσι, στον «Μεγάλο περίπατο του Πέτρου» βλέπουμε μια μαμά με τις κλασικές ανησυχίες και φροντίδες κάθε μητέρας που στο τέλος παρακάμπτει τους φόβους της και παίρνει και εκείνη μέρος στην αντίσταση με το δικό της τρόπο. Στο ίδιο περίπου μοτίβο κινούνται οι μαμάδες και σε κάποια ακόμη βιβλία της («Μωβ ομπρέλα», «Κοντά στις ράγες», «Το καπλάνι της βιτρίνας», «Ο θείος Πλάτων»). Ξεχωρίζει το βιβλίο της «Η Κωνσταντίνα και οι αράχνες της» χαρακτηριστική είναι η έμμεση παρουσία της μητέρας με τη γιαγιά να την υποκαθιστά στα μητρικά της καθήκοντα και την μικρή ηρωίδα να στρέφεται σε επικινδύνους δρόμους.

Καινοτόμος στην παρουσία του παιδιού και του εφήβου στο έργο της η Ζωρζ Σαρή δίνει μια περαιτέρω διάσταση στη μορφή της μητέρας όταν αποφασίζει να την βγάλει πέρα από τα δεδομένα πλαίσια του ρόλου της. Φυσικά και πρόκειται πάντα για την μητέρα που αγαπά και φροντίζει τα παιδιά της, είναι η προτεραιότητά της και στέκεται ένα βήμα πιο πίσω. Σημαντική τομή στο έργο της αποτελεί η μητέρα που πάσχει από ψυχικό νόσημα λόγω των κακουχιών της Κατοχής («Όταν ο ήλιος…») και η μητέρα που αισθάνεται ένοχη ή ανεπαρκής απέναντι στο παιδί της («Νινέτ»).

Η Γαλάτεια Γρηγοριάδου-Σουρέλη περιλαμβάνει συχνά πολλές αρχετυπικές  μητρικές μορφές στο έργο της αναδεικνύοντας την μεγάλη σημασία της παρουσίας της μητέρας στην ελληνική οικογένεια. Η μητέρα, ανεξαρτήτως κοινωνικής και οικονομικής τάξης είναι ταγμένη στα παιδιά της («Εμένα με νοιάζει», «Παιχνίδι χωρίς κανόνες», «Ο μικρός μπουρλοτιέρης»). Συχνά αντιμετωπίζει μόνη τις δυσκολίες της ζωής γιατί έχει χηρέψει, τα παιδιά κάνουν λανθασμένες επιλογές ή γενικά από τα προβλήματα της καθημερινότητας.

Στο έργο της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου μεταφερόμαστε στο αστικό περιβάλλον της πόλης. Η εξέλιξη του προτύπου της μητέρας συνήθως ακολουθεί τις κοινωνικές εξελίξεις. Η μητέρα μπορεί να μένει στο σπίτι και να φροντίζει την οικογένεια («Μικρός αδελφός») όσο όμως πλησιάζουμε στη νεότερη εποχή βγαίνει στην αγορά εργασίας, δουλεύει και έρχεται αντιμέτωπη με τους νέους πολλαπλούς ρόλους της («Σπίτι για πέντε», «Καναρίνι και μέντα», «Τα τέρατα του λόφου», «Ο κόκκινος θυμός»). Δημιουργεί νέα οικογένεια μετά από το διαζύγιο, εργάζεται σε απαιτητικά πόστα (γιατρός, καλλιτέχνης) και την ολοένα και μεγαλύτερη αυτονόμηση των παιδιών.

Η συγγραφέας Λίτσα Ψαραύτη θίγει μια σειρά κοινωνικών προβλημάτων στα βιβλία της που αγγίζουν τα παιδιά και τους εφήβους . Έχουμε την απουσία της μητέρας που αφήνει εκτεθειμένα σε κινδύνους («Το μυστικό τετράδιο»), εγκαταλείπει την οικογενειακή εστία επειδή αισθάνεται δυστυχισμένη και παγιδευμένη («Όνειρα από μετάξι»), μπορεί να κάνει λάθος επιλογή συντρόφου που να ανατρέψει την οικογενειακή ισορροπία («Το φιλί της ζωής»). Πολλές φορές είναι τα παιδιά εκείνα τα οποία καλούνται να δώσουν λύση στο αδιέξοδο.

Βλέπουμε πως στα έργα ορισμένων από τις κυριότερες εκπροσώπους της ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας η παρουσία της μητέρας είναι συχνά έμμεση αλλά πάντα καταλυτική για την ζωή και την εξέλιξη των παιδιών. Παραμένει η παραδοσιακή φιγούρα της μητέρας που έχει ως κύριο ενδιαφέρον και έγνοια την οικογένειά της παρακολουθώντας παράλληλα τους κοινωνικούς μετασχηματισμούς.

ΚΟΝΤΑ ΣΤΙΣ ΡΑΓΕΣ ΤΗΣ ΑΛΚΗΣ ΖΕΗ

 

Αν και βασισμένο στο μυθιστόρημα της Α. Μπρουστάιν, «Ο δρόμος που ξανοίγεται μπροστά», το βιβλίο της Άλκης Ζέη, «Κοντά στις ράγες», αποτελεί ένα ακόμη αγαπημένο βιβλίο της συγγραφέως που λειτουργεί με τη σειρά του υποδειγματικά σε πολλούς τομείς τόσο μυθοπλαστικά όσο και αναγνωστικά.

Η 10χρονη Σάσενκα (Αλεξάνδρα) ζει με τους γονείς της σε μια επαρχιακή πόλη της προεπαναστατικής Ρωσίας. Η Ρωσία είναι ακόμη αυτοκρατορία και διοικείται από τον Τσάρο ενώ η κοινωνία βρίσκεται σε ιδεολογικό πυρετό από κάθε άποψη. Η Σάσενκα είναι ένα εύθυμο και ζωηρό κορίτσι, όπως όλα τα παιδιά της ηλικίας της και της κοινωνικής της τάξης. Μέχρι τότε έκανε μαθήματα κατ’ οίκον, όμως ο μπαμπάς της, ο οποίος είναι γιατρός, αποφασίζει πως είναι πα καιρός να πάει στο Ινστιτούτο (σχολείο θηλέων) και να κοινωνικοποιηθεί ευρύτερα. Περνώντας τις εξετάσεις για το Ινστιτούτο ανοίγεται μπροστά της ένας καινούργιος κόσμος. Γνωρίζει κορίτσια από διαφορετικές οικογένειες, κοινωνική τάξη και καταγωγή καθώς και ανθρώπους εκτός σχολείου. Η φτωχή και ραχιτική Γιούλια γίνεται αφορμή για να αντιληφθεί η Σάσενκα πως υπάρχει αδικία στο κόσμο και να αρχίσει ο πατέρας της να προσφέρει κοινωνικό έργο. Ωστόσο η Σάσενκα θέλει να γίνει θηριοδαμάστρια μετά από μια επίσκεψη στο τσίρκο. Οι δάσκαλοι της στο σχολείο, που πρέπει να τους υπακούει και να τους σέβεται συχνά τιμωρούν πολύ αυστηρά και άδικα τις μαθήτριες αγνοώντας την οικονομική και κοινωνική τους κατάσταση. Συμμαθήτριές της πέφτουν θύματα εκφοβισμού γιατί είναι φτωχές ή Εβραίες.

Η γνωριμία των κοριτσιών με τον 16χρονο Βαλόντια, ο οποίος είναι φορέας των νέων σοσιαλιστικών ιδεών, αλλάζει τη ζωή τους. Μαθαίνουν πολλά για την κοινωνικοπολιτική κατάσταση της αχανούς χώρας τους, ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και έχουν τα ίδια δικαιώματα. Ο Τσάρος δεν είναι ο αγαθός αυτοκράτορας που πίστευαν ως τότε και κάποιες φορές οι άνθρωποι πρέπει να βγαίνουν μπροστά και να διεκδικούν τα δικαιώματά τους αγωνιζόμενοι έστω και κρυφά. Παράλληλα στο πατρικό σπίτι της Σάσενκα μαζεύονται και συζητούν τα βράδια άνθρωποι που ονειρεύονται έναν καλύτερο και πιο δίκαιο κόσμο και ο πατέρας της την προτρέπει να λαμβάνει μέρος. Η «φτερωτή» βιβλιοθήκη με τα βιβλία που ανταλλάσσουν τα κορίτσια τα βοηθούν να σχηματίσουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για την καταπιεστική κοινωνία όπου ζουν. Τώρα πια η Σάσενκα όταν μεγαλώσει θα γίνει ταραξίας!

Η Άλκη Ζέη παίρνει την μυθοπλαστική υπόθεση μιας χώρας και μιας κοινωνίας που δεν είναι η δική της ούτε των αναγνωστών, καθώς δεν μας αφορά άμεσα η καθημερινή ζωή στην προεπαναστατική Ρωσία και δημιουργεί μια ενδιαφέρουσα ιστορία που δεν γνωρίζει σύνορα και χρονικούς περιορισμούς. Επίκεντρο είναι το παιδί που μεγαλώνει και ωριμάζει μέσα από τη δική του ματιά και όχι όπως θα ήθελαν οι μεγάλοι να μεγαλώσει. Ευαισθητοποιεί τους νεαρούς αναγνώστες για τα κοινωνικά προβλήματα και τη συμμετοχή στα κοινά, κάτι που σε μια εποχή σαν τη δική μας είναι απαραίτητο. Και πάνω απ’ όλα μας μαθαίνει τι σημαίνει να βλέπεις τον κόσμο με κριτική ματιά και να σχηματίζεις τη δική σου ανεξάρτητη κρίση και σκέψη.

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΒΙΒΛΙΟΥ

Τις ράγιες που "οδηγούν" σε μια καινούρια ζωή κοιτάει κάθε μέρα από το παράθυρό της η δεκάχρονη Σάσα. Το Κουκούτσι, όπως τη φωνάζει ο πατέρας της, αναζητά απαντήσεις σε χιλιάδες ερωτήματα που ξεφυτρώνουν κάθε λίγο και λιγάκι σαν μανιταράκια στο κεφάλι της. Ποιος θα της λύσει τις απορίες; Η μαμά της και η Ντούνια, που δουλεύει χρόνια στο σπίτι τους, δεν έχουν πολλή υπομονή για εξηγήσεις. Μόνη της ελπίδα ο πατέρας της που την ακούει προσεκτικά και στον λιγοστό ελεύθερο χρόνο του της εξηγεί όσα εκείνη διψάει να μάθει. Ο Σουσάμης -έτσι τον φωνάζει η κόρη του- είναι γιατρός και δε διακρίνει τους αρρώστους σε πλούσιους και φτωχούς, ούτε σε Ρώσους και Πολωνούς ή Εβραίους, ούτε σε χριστιανούς και αλλόθρησκους. Με αυτές τις αξίες μεγαλώνει η Σάσα στην προεπαναστατική Ρωσία καταφέρνοντας να υψώσει το ανάστημά της στην αδικία και να μάθει τι σημαίνει να είσαι αληθινός ήρωας. Παρακολουθεί όσα συμβαίνουν γύρω της και περιμένει με λαχτάρα και ενθουσιασμό, που μόνο τα παιδιά μπορεί να έχουν, τη μεγάλη αλλαγή που χτυπάει την πόρτα της.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ

Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα. Ο πατέρας της καταγόταν από την Κρήτη και η μητέρα της από τη Σάμο, όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια. Παντρεύτηκε τον θεατρικό συγγραφέα και σκηνοθέτη Γιώργο Σεβαστίκογλου, που πέθανε το 1991. Απέκτησαν δύο παιδιά. Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας, στο τμήμα σεναριογραφίας. Από το 1954 έως το 1964 έζησε σαν πολιτική πρόσφυγας στη Σοβιετική Ένωση. Το 1964 επιστρέφει οικογενειακώς στην Ελλάδα, για να ξαναφύγουν πάλι όλοι μαζί με τον ερχομό της Χούντας το 1967. Αυτήν τη φορά ο τόπος διαμονής τους είναι η Γαλλία, και συγκεκριμένα το Παρίσι, απ’ όπου επιστρέφουν μετά τη δικτατορία. Από πολύ μικρή ασχολήθηκε με το γράψιμο. Στις πρώτες ακόμη τάξεις του Γυμνασίου άρχισε να γράφει κείμενα για το κουκλοθέατρο. Ένας από τους ήρωες που δημιούργησε, ο Κλούβιος, έγινε κατοπινά ο ήρωας του γνωστού κουκλοθέατρου «Μπαρμπα-Μυτούσης», εμπνεύστρια του οποίου ήταν η Ελένη Θεοχάρη-Περάκη. Πρώτο της μυθιστόρημα είναι Το καπλάνι της βιτρίνας (1963), που το έχει εμπνευστεί από τα παιδικά της χρόνια στη Σάμο και είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό. Ακολουθεί μια σειρά μυθιστορημάτων για παιδιά, και το 1987 κυκλοφορεί το πρώτο της βιβλίο για μεγάλους Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Το 2013 κυκλοφόρησε το αυτοβιογραφικό της βιβλίο Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο. Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Το 2012 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κύπρου. Το 2014 αναγορεύτηκε επίτιμη διδάκτωρ του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ενώ το 2015 απέσπασε την ίδια τιμή από το Πανεπιστήμιο Πατρών της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών. Τον Ιανουάριο του 2015 έλαβε τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ τον Σεπτέμβριο του 2015 τιμήθηκε από τη Γαλλία με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων (Commandeur de l’Ordre des Arts et des Lettres).

Μένη Πουρνή.

ΡΕΝΑ ΚΑΡΘΑΙΟΥ

Μια από τις σημαντικότερες εκπροσώπους της παιδικής ποίησης ήταν και η Ρένα Καρθαίου, κόρη του θεατρικού συγγραφέα και μεταφραστή Κλέανδρου Καρθαίου. Το πραγματικό της όνομα ήταν Ειρήνη Λάκωνα. Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1913 και σπούδασε φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας.

Ασχολήθηκε με τη ποίηση και τη μετάφραση. Για πρώτη φορά, δημοσίευσε κείμενο της το 1935, στο περιοδικό «Νεοελληνικά Γράμματα». Το 1949, κυκλοφόρησε η ποιητική της συλλογή για ενήλικες με τίτλο «Τα πουλιά της Ιεριχώς» Μερικά χρόνια αργότερα, με τον σύζυγό της, δημοσιογράφο Αντώνη Μπρούσαλη, εξέδωσε το περιοδικό « Η Πλώρη» με σκοπό την καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας.

Την άνοιξη του 1963, η Ρένα Καρθαίου  με τις ποιήτριες Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Ήβη Σκανδαλάκη καθώς και με τις συγγραφείς Άλκη Γουλιμή , Ξένη Κερασιώτη και τρεις βιβλιοθηκονόμους, είχαν την πρωτοβουλία να ιδρύσουν ένα σωματείο μη κερδοσκοπικό. Βασική επιδίωξη του σωματείου ήταν  να ενώσει συγγραφείς, εικονογράφους, μεταφραστές, βιβλιοθηκονόμους και εκδότες. Έτσι δημιουργήθηκε ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού βιβλίου. Τη κίνηση αυτή χαιρέτησαν με ενθουσιασμό πολλοί άνθρωποι των γραμμάτων.

Υπήρξε όμως και ένα από τα  ιδρυτικά μέλη της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς όπου και παρέμεινε μέχρι το 1966.

Από τις αρχές του’70 η Ρένα Καρθαίου, ασχολήθηκε αποκλειστικά με τη παιδική ποίηση. Εργάστηκε με πάθος και αφοσίωση για να την εμπλουτίσει και να την προβάλει στο εξωτερικό. Η ποιητική της συλλογή  «Χαρταετοί στον Ουρανό» απέσπασε βραβείο από τη Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά.  Μετέφρασε ξένους συγγραφείς και ποιητές (Ρίλκε, Ταγκόρ, Γκαλιν, Κέρνερ κα)

Συνεργάστηκε επίσης στη συγγραφή αναγνωστικών καθώς και βιβλίων για τις διακοπές. Υπήρξε  συνεργάτης των περιοδικών Διάπλασις των Παίδων και Χελιδόνια. Ως ελάχιστη αναγνώριση για την προσφορά της Ρένας Καρθαίου στη ποίηση, ο Κύκλος Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, της απένειμε το 1991, το βραβείο «Πηνελόπη Δέλτα»

«Ωστόσο η μεγαλύτερη επιβράβευση της προσφοράς της στον κλάδο, ήταν ίσως η βαθύτερη εκτίμηση που έτρεφαν όλα τα μέλη του κύκλου για το πρόσωπό της. Ο ειλικρινής και απεριόριστος θαυμασμός για το έργο της, η απέραντη αγάπη για την ξεχωριστή αυτή προσωπικότητα με τον ακέραιο χαρακτήρα που τη διέκρινε, το έμπρακτο ενδιαφέρον για τους νεότερους, η ορθή κρίση, η καλοπροαίρετη κριτική, το πηγαίο χιούμορ, η διορατικότητα και η δημιουργική φαντασία.» αναφέρει η συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου στο blog της: http://lotypetrovits.blogspot.gr/2012/10/1913-11102005.html.

Η Ρένα Καρθαίου πέθανε στις 11 Οκτωβρίου 2005 σε ηλικία 92 ετών. Την ημέρα της ταφής της, ο Κύκλος της ευχήθηκε ‘’καλή στράτα στον ουρανό’’ με ένα δικό της ποίημα για μικρά παιδιά.

Δωσ΄ του κούνια, δωσ΄του μπέλα

Όλο πάω και πιο ψηλά

Το φεγγάρι τώρα φτάνω

Το φιλώ και με φιλά.

Δώσ’του κούνια, δώσ’του μπέλα

Φεγγαράκι σου ζητώ

Απλωσ’ το μακρύ σου χέρι

Απ’ το φως για να πιαστώ.

Δώσ’του κούνια δώσ’ του μπέλα

Βόηθα φεγγαράκι εσύ

Τη στρατούλα σου ν’ ανέβω

Τη χρυσή.

Ας θυμηθούμε δυο  γνωστά ποιήματα της Ρ. Καρθαίου:

Η Σακαράκα.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα,

Δες περνάει μια σακαράκα!

Αγωνίζεται, μπαμ μπουμ

Παλιοσίδερα χτυπούν

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα!

Τρικι τρακ στην ανηφόρα

Προσπαθεί να πάρει φόρα!

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα.

Τρικι τρακ και γκραν και γκρουν

Ουφ! Τα λάστιχα βογκούν.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα

Δες, περνάει μια σακαράκα!

Ξάφνου -Παφ- έχουν σκάσει

Και έχει η γειτονιά ησυχάσει.

Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα!

Δες, περνάει μια σακαράκα.

ΧΑΡΤΑΕΤΟΙ ΣΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ

Κάθε Καθαρή Δευτέρα

Ανοιξιάτικε μου αέρα

Στα παιδιά μας λες: Εντάξει

Ο αετός σας θα πετάξει

Φύσα αγέρα λεβεντιά

Παίξ΄αετό με τα παιδιά

Φεύγει ο αετός ψηλά

Και στον άνεμο μιλά.

Φρρρ! Ακολουθούν κι άλλοι

Πιο μικροί και πιο μεγάλοι

Ένας χάρτινος στρατός

Ξάφνου κολυμπάει στο φως.

Του αγέρα οι καλεσμένοι

Στα πολύχρωμα ντυμένοι

Παν σε ουρανού γιορτάσι

Σκουλαρίκια, ουρά, κεφάλι.

Φύσα λεβεντιά μου αγέρα!

Κάθε Καθαρή Δευτέρα,

Των παιδιών ψυχή και νους

Χαρταετός στους ουρανούς.

ΕΡΓΟΓΡΑΦΙΑ

Τα πουλιά της Ιεριχώς (1949)

Το δέντρο του ουρανού (1961)

Χαρταετοί στον ουρανό (1972 Βραβείο Γ.Λ.Συντροφιάς)

Ανοιξιάτικα και κυπαρισσόμηλα(1982)

Στα μονοπάτια του Ήλιου(2000)

  

Θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τη κυρία Λότη Πέτροβιτς Ανδρουτσοπούλου που μου πρόσφερε πληροφορίες χρήσιμες για τη σύνταξη του άρθρου από το blog της : http://lotypetrovits.blogspot.gr/2012/10/1913-11102005.html

Παπαθανασίου Αγγελική.

Μιλώντας για την παιδική ποίηση

«Η γνήσια ποίηση μπορεί να επικοινωνήσει πριν γίνει νοητή. Το νόημα θα το συλλάβει πρώτα η ψυχή κι έπειτα ο νους». Κι αν θέλαμε να συνεχίσουμε αυτή τη σκέψη του Τ.Σ. Έλιοτ, θα λέγαμε πως η ποίηση είναι, τελικά, ένας διάλογος ανάμεσα στο νου και την ψυχή, όπου η ψυχή καταθέτει τις εικόνες της ζωής που της υπαγορεύει ο νους, με απαράμιλλο λυρισμό.

            Αναφερόμενοι ιδιαίτερα στην παιδική ποίηση, θα λέγαμε πως λυρισμός είναι το συναίσθημα, η φαντασία, ο ρυθμός, η μελωδία, η αρμονία, τα απαραίτητα, δηλαδή, στοιχεία, για να βρει το παιδί την εσωτερική του ισορροπία και πληρότητα, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Β.Δ. Αναγνωστόπουλος. Κατά την αναζήτηση αυτή, το παιδί βρίσκεται σε μία διαρκή συνομιλία με τα πράγματα που το περιβάλλουν, προσπαθώντας να ενδυναμώσει και να εδραιώσει την προσωπικότητά του, για τον μελλοντικό του ρόλο στη ζωή. Η ποίηση που απευθύνεται στο παιδί το βοηθάει σ’ αυτή του την προσπάθεια, προσφέροντάς του όχι ψυχρές και στατικές εικόνες ζωής, αλλά την ίδια τη ζωή στην πολλαπλότητά της, καλλιεργώντας το αισθητικά με ευαισθησία και σεβασμό προς την προσωπικότητά του.  Εικόνες δοσμένες με χιούμορ και αισιοδοξία, χαρά και ελπίδα για το καλύτερο, αίσθημα ασφάλειας και πίστης στη ζωή και το ίδιο.          

Οπωσδήποτε, κάθε παιδί έχει τις δικές του σκέψεις, νιώθει τα δικά του συναισθήματα και τους δικούς του προβληματισμούς. Αυτό σημαίνει πως κάθε ηλικιακό στάδιο μπορεί να έχεις τις δικές του προτιμήσεις. Ως νηπιαγωγός, εστιάζοντας στην προσχολική ηλικία, θα έλεγα πως τα νήπια προτιμούν τα ποιήματα με ομοιοκαταληξία, χωρίς, όμως, να αφήνουμε έξω από το νηπιαγωγείο τον ελεύθερο στίχο των λίμερικ ή της μοντέρνας ποίησης. Ο στίχος έχει την ικανότητα να τραβάει αμέσως την προσοχή και το ενδιαφέρον των παιδιών στο νηπιαγωγείο. Αρκεί ό,τι θέλουμε να το πούμε με τη μορφή ποιήματος κι εκείνα θα γυρίσουν, όχι απλά να μας δουν, αλλά και να το επαναλάβουν. Κι επειδή στο νηπιαγωγείο κατέχει ξεχωριστή θέση η αφήγηση είτε παραμυθιού είτε μικρών ιστοριών είτε των μύθων του Αισώπου, μπορούμε να φανταστούμε πόσο θα αρέσει στα παιδιά ένας συνδυασμός ποίησης και αφηγηματικού είδους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το κλασικό παιδικό ποίημα «Γάιδαρος και λύκος», εμπνευσμένο από τον γνωστό μύθο του Αισώπου «Ο έξυπνος γάιδαρος κι ο ανόητος λύκος».

Όμως και το τραγούδι κατέχει ιδιαίτερη θέση στο νηπιαγωγείο και καθώς το τραγούδι είναι μελοποιημένη ποίηση και ύστερα από πολλά χρόνια επαφής με τους υπέροχους μικρούς μου συνεργάτες, θα τολμούσα να πω ότι ο Οδυσσέας Ελύτης κατέχει περίοπτη θέση στις καρδιές των μικρών παιδιών. Ο ποιητής της Ελλάδας και της θάλασσάς της, ο ποιητής της αγάπης και της ίδιας της ζωής έχει αγγίξει τις παιδικές ψυχές, ιδιαίτερα με τη συλλογή «Το θαλασσινό τριφύλλι». Γιατί μπορεί «μια φορά στα χίλια χρόνια να γίνεται η αγάπη αιώνια», εκείνος, όμως, κερδίζει την αιωνιότητα καθημερινά, περνώντας με περηφάνια και αξιοπρέπεια από τις καρδιές μικρών και μεγάλων.

Έλενα Χ. Στανιού

Δρ Παιδικής Λογοτεχνίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Νηπιαγωγός-Συγγραφέας

Απόψεις για την Παιδική Ποίηση

Λένε,πως <το να μην έχει ο ποιητής κοινό,είναι κακό,το να μην έχει όμως το κοινό ποιητή,είναι το χειρότερο>Παραφράζοντας λοιπόν,θα έλεγα<να μην έχει το παιδί τον ποιητή του,είναι το χειρότερο>

  Η Π.Ποίηση είναι,ίσως το περιφρονημένο παιδί της Παιδικής Λογοτεχνίας ,αλλά ταυτόχρονα τόσο απαραίτητο για τα παιδιά.Από την ώρα που θα δουν το φως στον κόσμο, στην κούνια με ταχταρίσματα,στα νανουρίσματα, στο πρώτο δοντάκι,στα πρώτα βήματα,στη χαρά,στο γέλιο,στο κλάμα.Τάχα όλα τούτα με ποίημα,που γίνεται τραγούδι,δεν τα βιώνουν τα παιδιά;

 Ελάχιστες  ποιητικές συλλογές για παιδιά, έχουν την τύχη να εκδοθούν τα τελευταία χρόνια.Προφανώς το είδος θεωρείται αντιεμπορικό,χωρίς αυτό να σημαίνει,πως δεν έχουμε καταπληκτικούς ποιητές.Ποιητές, οι οποίοι γράφουν, με ανανεωμένη θεματολογία και πρωτοτυπία, προσεγμένη για το παιδί ποίηση.Διαμαντάκια ποιητικά υπάρχουν και μόνο οι υποψιασμένοι γονείς και οι φωτισμένοι δάσκαλοι τα ψάχνουν.

 Από πολλούς θεωρείται εύκολη η γραφή της Π.Ποίησης,επειδή ο αποδέκτης της,-λόγω της μικρής ηλικίας του-δεν είναι απαιτητικός.Παγιδεύονται σ` αυτήν τη λογική και στιχοπλοκούν,χωρίς να λαμβάνουν υπ` όψη τους ,τα ενδιαφέροντα και τις ανάγκες του παιδιού.Αλλοτε πάλι πλατειάζουν,πελαγοδρομούν,με λόγο στομφώδη, πατριωτισμούς και γεμάτο καθοδηγητική αγωγή και άσκοπες φλυαρίες.Φυσικά αυτό το είδος μόνο ποίηση δεν θεωρείται .

  Το σωστό ποίημα στηρίζεται, σε καλοδουλεμένη γλώσσα,πρωτότυπη και σύγχρονη θεματολογία,όπου κυριαρχεί η φαντασία,το χιούμορ,η έκπληξη,η αισιοδοξία και ο προσεγμένος λόγος ρέει μελωδικά και αρμονικά σαν το γάργαρο νερό.Τα πανανθρώπινα μηνύματα η ειρήνη,η συνεργασία,η αλληλεγγύη ,η αγάπη,περνούν αθόρυβα.Δείχνει στο παιδί, πως ανοίξει τα φτερά του και να πετάξει,τραγουδώντας τα όμορφα της ζωής, ξορκίζοντας τα άσχημα και τα γκρίζα, σ` ένα αύριο φωτεινό και γαλάζιο γεμάτο ελπίδα.

  Λαός ποιητής,ποιητάρης είμαστε και στο πέρασμα των αιώνων, το έχουμε αποδείξει.Ο ουρανός,η θάλασσά μας,το φεγγάρι, ο ήλιος και το φώς του, το λαμπρότερο του κόσμου, στάθηκαν πηγές έμπνευσης των σπουδαίων ποιητών μας.Και δεν φοβάμαι την πορεία της ποίησης.Όσο όλα αυτά υπάρχουν,οι αληθινοί ποιητές θα γράφουν και οι φόβοι για το μέλλον της της ποίησης θα σκορπίζονται σαν τον καπνό στο πρώτο αγέρι.

  Η ποίηση για το παιδί δεν είναι, ένα ελάχιστο συμπλήρωμα στο περιεχόμενο σπουδών,απλά για λόγους τυπικούς.Είναι καθημερινή ανάγκη.Το παιδί τη χρειάζεται και περιμένει τους μεγάλους να του δείξουν το δρόμο για να τη συναντήσει ,να τη γνωρίσει, να την αγαπήσει

  Θα ευγνωμονώ πάντα τους δασκάλους μου γι` αυτό!

   Ελένη Χριστούλα-Πατελοδήμου

    29-7-2017

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Μέσα στον πολύχρωμο λουλουδότοπο που λέγεται «παιδική λογοτεχνία», η παιδική ποίηση είναι ένα κρινάκι… Ένα εύθραυστο, δροσερό κρινάκι που πρέπει να το αγγίξεις με ιδιαίτερη προσοχή για να μη χάσει το άρωμά του. Αυτό το λεπτό άρωμα που τόσο μαγεύει την παιδική ψυχή!

Άραγε πόσες ευκαιρίες έχουν σήμερα τα παιδιά μας να καλπάζουν με το φτερωτό αλογάκι στον ονειρικό τους κόσμο; Εδώ αξίζει να παραθέσω ένα απόσπασμα από μία ομιλία του αξέχαστου δάσκαλου και συγγραφέα Γιάννη Ιωαννίδη. Ο Γιάννης Ιωαννίδης αναφέρεται στην «ενός λεπτού ποίηση» που εισήγαγε μια νεαρή δασκάλα από το Ισραήλ. «Όταν τα παιδιά μπαίνουν στην τάξη και ησυχάσουν, η δασκάλα αρχίζει τη μέρα απαγγέλλοντας ένα μικρό ποίημα, που έχει πάρει από συλλογή ποιημάτων για παιδιά. Όλα τα παιδιά αγαπούν αυτή την ώρα της ποίησης και σίγουρα αυτή η εμπειρία θα προκαλούσε πολλά από αυτά το ενδιαφέρον να διαβάσουν ή να ακούσουν ένα ολόκληρο βιβλίο με ποιήματα». Και αυτό, γιατί ο άνθρωπος κλείνει μέσα του τον ρυθμό και την αρμονία τη στιγμή που θα γεννηθεί. Η ανάγκη αυτή άλλωστε αποτέλεσε το κίνητρο για τη δημιουργία μιας κατηγορίας δημοτικών τραγουδιών. Είναι αυτοσχέδια τραγούδια που λέγονται από γυναίκες του λαού μας την ώρα που χορεύουν στην αγκαλιά τους τα μικρά τους παιδιά ή όταν τα νανουρίζουν. «Κοιμήσου αστρί, κοιμήσου αυγή, κοιμήσου νιο φεγγάρι…»

Με τη βοήθεια της ποίησης μπορούμε να μεταδώσουμε στο παιδί μηνύματα αγάπης, καλοσύνης και τρυφερότητας, με την προϋπόθεση ο ποιητικός λόγος να έχει αμεσότητα, ευαισθησία και χιούμορ και να δίνει φτερά στη φαντασία. Να αναβλύζει αβίαστα από την καρδιά σημαδεύοντας εύστοχα τις παιδικές ψυχές μέσα στο μέτρο της απλότητας και της αρμονίας.

Άπειρα είναι τα θέματα που εμπνέουν την παιδική ποίηση, αφού ο κόσμος του μικρού παιδιού είναι πηγή ανεξάντλητη. Η σχολική ζωή… Η φιλία… Τα παιχνίδια… Η φύση και το περιβάλλον… Ο ζεστός χώρος του σπιτιού…

Η ποίηση ασκεί μαγική επίδραση στον ψυχικό και πνευματικό κόσμο του παιδιού. Έρχεται απαλά κι αθόρυβα ν’ αγγίξει την καρδιά του και να φωτίσει τα πρώτα δειλά του βήματα, αφού είναι το πρώτο λογοτεχνικό είδος που αισθάνεται κι αγκαλιάζει από την νηπιακή του ηλικία.

Ντίνα Χατζηνικολάου