Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ

 Γ΄ ΜΕΡΟΣ

Η τρίτη περίοδος της ελληνικής παιδικής ποίησης ξεκινά το 1945 με τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και φτάνει ως τις μέρες μας. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, οι τάσεις στην παιδική ποίηση ποικίλουν περισσότερο σε σχέση με παλιότερα τόσο στο ύφος όσο και στη θεματολογία. Κατά τον Χ. Σακελλαρίου, διαμορφώνονται τρεις κατευθύνσεις: α) μία που συνεχίζει την υπάρχουσα παράδοση, β) μία δεύτερη επηρεασμένη από τα νέα ποιητικά ρεύματα (σουρεαλισμός) και γ) μία τρίτη κατεύθυνση επηρεασμένη από ξένα πρότυπα. Η θεματολογία δεν μεταβάλλεται σημαντικά. Ο Β. Αναγνωστόπουλος διαπιστώνει πως από τη δεκαετία του 1970 και έπειτα έχουμε επίσης τρεις τάσεις στην παιδική ποίηση. Στην πρώτη έχουμε τους ποιητές που ακολουθούν την παράδοση, στη δεύτερη τους εξπρεσιονιστές που δίνουν περισσότερη έξαρση στο συναισθηματικό κόσμο του παιδιού και στην Τρίτη τους νεοτερικούς που δοκιμάζουν νέους τρόπους στο ύφος και το στίχο. Η θεματολογία ανανεώνεται σημαντικά. Ο Α. Καρακίτσιος διακρίνει στη νεότερη παιδική ποίηση δύο ξεχωριστές ομάδες ποιητών, εκείνη που γενικά ακολουθούν την παράδοση με κάποιες αποκλίσεις και τη δεύτερη που ακολουθεί περισσότερο νεοτεριστικούς δρόμους. Η θεματολογία είναι ανανεωμένη και πολλά νέα θέματα εισχωρούν.

Επίσης κάνει την εμφάνισή του ένα νέο ποιητικό είδος που απευθύνεται σε παιδιά και προέρχεται από την Αγγλία, τα λίμερικ. Τα λίμερικ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στην Αγγλία το 1719. Το 1846 ο Άγγλος ποιητής Έντουαρντ Ληρ δημοσίευσε μια ποιητική συλλογή με λίμερικ με τον τίτλο «Το βιβλίο των ανοησιών», η οποία σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία και βρήκε πολλούς μιμητές. Χαρακτηριστικό τους είναι το χιούμορ, η κωμικότητα και το σατιρικό πνεύμα. Στην Ελλάδα ο Γιώργος Σεφέρης είναι ο πρώτος που καταπιάστηκε με το είδος αυτό:

«Ήταν ένας γέρος στις Θερμοπύλες

που όλο μαγείρευε κρύες κι έρμες νίλες

και του λεν: «Αν θες αυγά

στα τσαρούχια σου βραστά

μωρ’ δεν πολυχρονάς στις Θερμοπύλες».

Οι περισσότεροι ποιητές-με ελάχιστες εξαιρέσεις-είναι εκπαιδευτικοί και η θεματολογία αγγίζει πιο σύγχρονα θέματα (ρύπανση φυσικού περιβάλλοντος, τεχνολογία κτλ).

Ακολουθούν ορισμένοι χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι των παραπάνω τάσεων.

Ο Γιώργης Κρόκος (1916-1997) ασχολείται και με τις τρεις φάσεις της παιδικής ηλικίας (νήπια, παιδιά, έφηβοι). Έγραψε αρκετές ποιητικές συλλογές υψηλής ποιότητας με λυρική διάθεση. Πολύ σημαντική υπήρξε η ποιητική του συλλογή για το νηπιαγωγείο «Τα καναρινάκια» (1978). Σέβεται την προσωπικότητα του παιδιού ενώ γνωρίζει πολύ καλά την παιδική ψυχολογία, προσεγγίζει ρεαλιστικά τα θέματα ενώ στα ποιήματα του για μεγαλύτερα παιδιά παρατηρείται μια νεοτεριστική τάση. Συλλογές του: «Παιδικά χαμόγελα», «Κιβωτός», «Φυσαρμόνικες», «Σταλαματιές», «Ταυτότητα μιας ηλιαχτίδας», «Φλογέρες της Βηθλεέμ» κ.ά.

«Έβρεξες και χιόνισες, άσπλαχνε χειμώνα.

Πάγωσες την όμορφη τρυφερή ανεμώνα.

Όλους μας φυλάκισες μέσα στη φωλιά μας.

Φύσηξες και ρήμαξες την αμυγδαλιά μας.

Φτάνουν πια οι κακοκαιρίες φτάνουν πια τα χιόνια.

Άσε να ‘ρθει η άνοιξη με τα χελιδόνια».

(«Τι μας κάνεις χειμώνα;»)

Ο Χάρης Σακελλαρίου (1923-2007)ασχολείται συστηματικά με την παιδική ποίηση. Εκδίδει πολλές ποιητικές συλλογές στις οποίες κυριαρχεί ο κόσμος του παιδιού, που μιλά συνήθως σε πρώτο πρόσωπο, ο κόσμος των ζώων και των φυτών, η σχολική ζωή κτλ. Τα ποιήματα είναι περισσότερο προσανατολισμένα προς τησχολική χρήση με αποτέλεσμα να υστερούν κάπως αισθητικά. Κυριαρχούν ο έντονος λυρισμός, η αισιοδοξία και ο νατουραλισμός. Έργα του: «Τριαντάφυλλα», «Χαρούμενες φωνές», «Σπίνοι και καρδερίνες», «Το αλφαβητάρι των πουλιών». Χαρακτηριστικό απόσπασμα:

«Άλφα-την αυγή ξυπνώ

το τραγούδι μου αρχινώ.

Βήτα-βάζω τον Απρίλη

παπαρούνα στα δυο χείλη…»

(«Άλφα-Βήτα»)

Η Ντίνα Χατζηνικολάου χωρίς να είναι η ίδια εκπαιδευτικός, με σπουδές στη μουσική έγραψε πολύ αξιόλογη ποίηση για παιδιά, κυρίως για τις ηλικίες 4-9 ετών. Στους στίχους της κυριαρχεί το παιχνίδι, η ξενοιασιά, το χιούμορ. Η μουσική της παιδεία δίνει μουσικότητα και ταχύτητα στην εναλλαγή των εικόνων στην ποίηση της, στοιχείο ασυνήθιστο για την παιδική ποίηση. Χαρακτηριστικά έργα της: «Χαμόγελα», «Τα κυκλάμινα», «Το βιβλίο της Μυρτώς», «Καλημέρα… Καληνύχτα»:

«Χρυσό καλοκαίρι,

με κάνεις ξεφτέρι.

Ξυπνώ δίνω σάλτο,

βατράχι στο βάλτο.

Τα ρούχα μου ανάποδα

μιλάω στα τετράποδα…»

(«Χρυσό καλοκαίρι»)

Η Ρένα Καρθαίου πρόσφερε πολλά με το ποιητικό της έργο στην ελληνική παιδική ποίηση. Κινείται προς την εξπρεσιονιστική κατεύθυνση και ο στίχος της είναι πολύ επιμελημένος. Πρωτοεμφανίστηκε το 1949 με τη συλλογή «Τα πουλιά της Ιεριχώ». Η γραφή της χαρακτηρίζεται από την προτεραιότητα που δίνει στο παιδί και την πολύ κοντινή οπτική σε εκείνη των παιδιών ενώ διαθέτει χιούμορ, αισιοδοξία και ζωντάνια. Κύρια έργα της: «Τα πουλιά της Ιεριχώ», «Το δέντρο του ουρανού», «Χαρταετοί του ουρανού», «Στα μονοπάτια του ήλιου».

«Γκραν και γκρουν και τρίκι τράκα...

Δες, περνάει μια σακαράκα!

Αγωνίζεται, μπαμ μπουμ,

παλιοσίδερα χτυπούν.

Τρίκι-τρακ στην ανηφόρα,

προσπαθεί να πάρει φόρα…»

(«Η σακαράκα»)

Συνεχίζεται…

Πηγές:

Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας

Χ. Σακελλαρίου

Εκδόσεις Νόηση

9^η έκδοση

Αθήνα 2001

Σελ. 131-144

Τάσεις και εξελίξεις της παιδικής λογοτεχνίας

Β. Δ. Αναγνωστόπουλος

Εκδόσεις των Φίλων

12^η έκδοση

Αθήνα 1999

Σελ. 44-67

Σύγχρονη παιδική ποίηση

Α. Καρακίτσιος

Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες

 3^η έκδοση

Αθήνα 2006

Σελ. 97-104, 111-123, 135-142, 182-186, 267-269

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ

Β΄ ΜΕΡΟΣ

Δύο είναι τα γεγονότα που επηρέασαν την μεγάλη άνθηση της παιδικής ποίησης στην Ελλάδα από το 1880 έως το 1945 περίπου. Το πρώτο είναι η δημοσίευση των εργασιών του Νικόλαου Πολίτη για την ελληνική λαϊκή παράδοση, οι οποίες γενικότερα τεράστια επίδραση στην πνευματική κίνηση της χώρας. Το δεύτερο σημαντικό γεγονός αποτελεί η έκδοση του βιβλίου του Γιάννη Ψυχάρη «Το ταξίδι μου» (1888), το οποίο σπάζει τα στεγανά της καθαρεύουσας στη λογοτεχνία καθώς είναι γραμμένο σε μια ιδιόμορφη δημοτική.

Ο Αλέξανδρος Πάλλης (1851-1935) είναι από τους  πρώτους που εκμεταλλεύεται την στροφή της λογοτεχνίας προς τη δημοτική γλώσσα και εκδίδει κάποιες πολύ σημαντικές ποιητικές συλλογές για παιδιά («Τραγουδάκια για παιδιά»-1889, «Ταμπουράς και ο κόπανος»-1907, «Κούφια καρύδια»-1915). Μερικά από τα ποιήματα είναι διασκευές από ξένα πρότυπα πλήρως, ωστόσο, προσαρμοσμένα στην ελληνική πραγματικότητα. Τα θέματα των ποιημάτων του Πάλλη είναι παρμένα από την καθημερινή ζωή των παιδιών. Οι ήρωες των ποιημάτων του είναι ακριβώς όπως στην πραγματικότητα, με τις αρετές και τα ελαττώματά τους με παιγνιώδη, πάντα, διάθεση. Ακολουθούν μερικά χαρακτηριστικά δείγματα της ποίησής του:

«Τον Κώστα αλλάζουνε ρούχα

και του φορούνε πανταλόνια

και να τον: ναύτης με γαλόνια

και με σφυρίχτρα και σουγιά.

Και σαν τον φώναξε η Μαριέτα

μαζί να παίξουν το σκοινάκι

«Αυτό», λέει, «είναι παιγνιδάκι

που παίζουν μόνο τα παιδιά…»

(«Κώστας»)

… «Περνώντας από την αυλή

κόκορ’ ακούω να λαλεί:

«Κιρικιρίκουκου, κικιρί!»

Κι εμένα θες να μου φανεί

πως κάποια φώναζε φωνή:

«Βρε, βαρ’ του μια γερή!»

«Βρε, βαρ’ του μια γερή!..»

(«Περνώντας»)

Μία ακόμη αξιόλογη περίπτωση δημιουργού που ασχολήθηκε με την παιδική ποίηση είναι εκείνη του Γιάννη Περγιαλίτη (πραγματικό όνομα: Γιάννης Γιαννούκος, 1866-1945). Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά γράμματα με ποιήματά του που δημοσιεύτηκαν στη «Διάπλαση των Παίδων».  Επρόκειτο κυρίως για έμμετρη απόδοση μύθων τους οποίους συγκέντρωσε αργότερα σε δύο τόμους με τον τίτλο «Παιδαγωγικοί Μύθοι». Γράφει σε δημοτική γλώσσα με ομοιοκαταληξία. Σύμφωνα με τον Χ. Σακελλαρίου , οι στίχοι του είναι δύσκολοι για τα παιδιά και επανέρχεται ο διδακτισμός που είχε εκλείψει προσωρινά στο έργο του Α. Πάλλη.

Η μεγάλη τομή στην ελληνική παιδική ποίηση έρχεται με το έργο του Ζαχαρία Παπαντωνίου, ο οποίος πρόσφερε τα μέγιστα στην παιδική λογοτεχνία με την ποιητική του συλλογή «Τα χελιδόνια», η οποία εκδόθηκε το 1920. Περιλαμβάνει 48 ποιήματα από τα οποία τα 9 είναι πρωτότυποι έμμετροι μύθοι. Δεκαεπτά ποιήματα της συλλογής μελοποιήθηκαν από τον Γιώργο Λαμπελέτ. Ο Στέλιος Σπεράντσας και μελετητές Χρ. Κουλούρης και Αντ. Μπενέκος εκφράστηκαν πολύ θετικά για «Τα χελιδόνια» επισημαίνοντας την απλότητα και αρμονία του στίχου, τη σύνδεση με τη φύση και τα απλά και απέριττα νοήματα που αντιπροσωπεύουν την παιδική ηλικία. Ο Α. Καρακίτσιος τονίζει, επίσης, την σαφή και λιτή έκφραση του Παπαντωνίου στα ποιήματα της συλλογής, την μεγάλη εικονοπλαστική του δύναμη καθώς και την χαρά και αισιοδοξία που τα διακρίνει. Ο Παπαντωνίου ακολουθώντας τις νέες παιδαγωγικές θεωρίες των αρχών του 20ού αιώνα συνομιλεί με το παιδί ως παιδαγωγός επιλέγοντας θέματα που ταιριάζουν με την καθημερινή σχολική του πραγματικότητα (Α. Καρακίτσιος).

Ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγματα από την ποιητική συλλογή:

«Θε μου, που βλέπεις τα σπιτάκια

τα φτωχά σαν το δικό μου

στείλε στο παράθυρό μου

μια φωλιά χελιδονάκια.

Θε μου, που ‘χεις όλα τα’ άστρα

Θε μου, που ‘χεις τ’ αγγελούδια

κάμε τη φτωχή μου γλάστρα

να γεμίσει από λουλούδια.

Θε μου, δώσε μου τη χάρη

να ‘χω δυο άσπρα περιστέρια

να τους δίνω εδώ στα χέρια

το νερό και το σιτάρι».

(«Προσευχή του μικρού κοριτσιού»)

Ο Γεώργιος Δροσίνης (1859-1951)αν και δεν μας έδωσε ποιήματα καθαρά για παιδιά, ωστόσο αρκετά από αυτά μπορούν να διαβαστούν από μεγαλύτερα, μάλλον, παιδιά. Γράφει σε δημοτική και κάποια από τα ποιήματά του δημοσιεύονται στη «Διάπλαση των Παίδων» όπως «Το βόδι» και «Ο πετροπόλεμος». Ο Κωστής Παλαμάς (1859-1943) γράφει επίσης κάποια ποιήματα που μπορούν να διαβαστούν από το παιδικό κοινό.  Στη σύντομη ζωή του ο Τέλλος Άγρας ( πραγματικό όνομα: Ευάγγελος Ιωάννου, 1899-1944) μας έδωσε χαμηλόφωνη και υποβλητική ποίηση ενώ άρχισε να συνεργάζεται με τη Διάπλαση των Παίδων σε ηλικία μόλις 11 ετών αφιερώνοντας ένα μέρος του έργου στην ποίηση για παιδιά:

«Όξω στα δεντράκια μας

ο βοριάς σφυρίζει

φέρνει μαύρα σύννεφα

και το κύμ’ αφρίζει.

Πέφτει το χιονόνερο

θα χιονίσει, αλήθεια.

Ώρα για ζεστή φωλιά

και για παραμύθια».

(«Καιρός για παραμύθια»)

Ο Στέλιος Σπεράντζας (1888-1962) συνδύασε την ιατρική επιστήμη με την λογοτεχνική δημιουργία. Έγραψε πολλές ποιητικές συλλογές για παιδιά: «Σαν τα πουλιά», το 1925, «Παιδικές ψυχές», το 1928, «Ακακίες», το 1928, «Τραγουδιστής των παιδιών», το 1931, «Ίκαρος», «Το βιβλίο που τραγουδάει», το 1949, «Μικρές Φωνές. Ποιήματα για μικρά παιδιά», το 1953, «Όμορφοι Κόσμοι. Παιδικά ποιήματα», το 1956. Η θεματολογία της ποίησης του προέρχεται από την αστική ζωή ενώ τη χαρακτηρίζει ο λυρισμός και η απλότητα στα πλαίσια του παραδοσιακού στίχου.

Ο Βασίλης Ρώτας (1889-1977) άφησε το δικό του αποτύπωμα στην παιδική ποίηση με την ποιητική του συλλογή «Παιδιάτικα τραγούδια» που εκδόθηκε το 1944.  Τριάντα χρόνια αργότερα τα ποιήματα αυτά μαζί με κάποια νέα συμπεριλήφθηκαν εκ νέου στη συλλογή «Η αυγούλα». Χαρακτηριστικό της παιδικής ποίησης του Ρώτα είναι  η δημοτική γλώσσα και η απλότητα . Ο Χ. Σακελλαρίου και ο Α. Καρακίτσιος αναφέρονται στο χιούμορ και την ανάλαφρη διάθεση που την διακρίνουν ενώ ο Α. Καρακίτσιος αναφέρεται και στην διείσδυση των πολιτικών πεποιθήσεων του ποιητή στο έργο του.  Επίσης υπάρχει εμφανής σύνδεση με την δημοτική παράδοση. Ακολουθεί ένα μικρό απόσπασμα:

«Εμπρός, ένα δυο, προσοχή!

Εμένα με λένε Φακή.

Κορμί κορδωμένο,

μουστάκι στριμμένο,

γαλόνια χρυσά και σπαθί.

Η σάλπιγγα τάρα-τατά.

σπαθί και ντουφέκι χτυπά,

μπαμ-μπουμ το κανόνι,

μπουμ-μπαμ το τρομπόνι.

Ποιός βγαίνει σε μένα μπροστά;

Γυρεύω παντού τον εχτρό.

Κι ας είν' αντρειωμένοι σωρό.

Γιγάντοι και δράκοι,

θεριά με φαρμάκι,

καπνός μόλις πρόβαλα εγώ.

Μονάχα ξαφνιάζομαι, οχού!

τρομάζω απ' τους ίσκιους, χουχού!

Ένα φύσημα αγέρα,

κι ας είναι και ημέρα,

μου παίρνει κι αντρεία και νου!»

(«Ο φακής»)

Κατά την περίοδο αυτοί έδρασαν και δημιούργησαν και άλλοι ποιητές στο χώρο της παιδικής  ποίησης, οι οποίοι δυστυχώς δεν χωρούν στο μικρό αυτό αφιέρωμα. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους: Γ. Κοτζιούλα,  Γ. Σουρή, Γ. Αθάνα, Γ. Καζαντζάκη, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλο, Μυρτιώτισσα, Μελισσάνθη, Α. Φωτιάδη, Γ. Σταύρου, Κ. Βάρναλη και πολλοί άλλοι.

ΠΗΓΕΣ

Ιστορία της παιδικής λογοτεχνίας

Χ. Σακελλαρίου

9η έκδοση, Εκδόσεις Νόηση

2001, Αθήνα

Σελ. 96-130

Σύγρονη παιδική ποίηση

Α. Καρακίτσιος

Εκδόσεις  Σύγχρονοι Ορίζοντες

3η ανατύπωση 2006

Σελ. 62-68

Από το διαδίκτυο:

Στυλιανός Σπεράντζας

http://el.metapedia.org/wiki/%CE%A3%CF%84%CF%85%CE%BB%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CF%8C%CF%82_%CE%A3%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%AC%CE%BD%CF%84%CE%B6%CE%B1%CF%82

Τέλλος Άγρας

http://www.24grammata.com/?p=3246