Τις τελευταίες δεκαετίες ολοένα
και περισσότεροι γονείς, εκπαιδευτικοί και παιδαγωγοί εκδηλώνουν την ανησυχία
τους για την καταλληλότητα των παραδοσιακών λαϊκών παραμυθιών για τα παιδιά και
ειδικότερα εκείνα της προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας στο θέμα της βίας
και των στερεοτύπων που αναπαράγουν. Συμμετέχοντας πρόσφατα σε συνέδριο για την
εκπαίδευση άκουσα με έκπληξη νεαρή μεταπτυχιακή φοιτήτρια να προτείνει την
περικοπή των μυθολογικών σκηνών βίας από το βιβλίο ιστορίας της Γ΄ Δημοτικού.
Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από
την αρχή.
Τα παραδοσιακά λαϊκά παραμύθια
έχουν μεγαλώσει πολλές γενιές παιδιών στο πέρασμα των αιώνων. Η γοητεία τους
είναι αδιαμφισβήτητη και τα αγαπούν
μικροί και μεγάλοι. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως πρωταρχικός σκοπός των παραμυθιών
είναι να διδάξουν και να συμβάλλουν στην αγωγή των παιδιών. Κάτι τέτοιο δεν
ισχύει σύμφωνα με τους κορυφαίους μελετητές των λαϊκών παραμυθιών. Κύριος
σκοπός των παραμυθιών ήταν να διασκεδάσουν τους ακροατές τους μετά από μια
κοπιαστική μέρα καθώς τις παλαιότερες εποχές ειδικά στις επαρχίες τα μέσα
διασκέδασης ήταν πολύ περιορισμένα. Ακόμη, δεν απευθύνονταν μόνο στα παιδιά
αλλά κυρίως στους μεγάλους.
Ο κόσμος που είχαν να
αντιμετωπίσουν τότε οι άνθρωποι ήταν γεμάτος με αρρώστιες, κίνδυνους,
καταστροφές, επιθέσεις ζώων κτλ που δεν μπορούσαν πάντα να αντιμετωπίσουν ή να
εξηγήσουν και έτσι όλα αυτά πέρασαν στις αφηγήσεις τους. Το ίδιο το παραμύθι
άλλωστε αποτελεί μια μεταφορά και μια μικρογραφία του κόσμου όπου όλα βρίσκουν
τη θέση και το ρόλο τους. Ας μην ξεχνάμε ότι οι συλλέκτες παραμυθιών του 19ου
αιώνα όπως οι αδελφοί Γκριμ στη Γερμανία επεξεργάστηκαν όσα παραμύθια
απευθύνονταν σε μεγάλους και τους έδωσαν πιο κατάλληλη μορφή για παιδιά. Οι
αλληγορικές αφηγήσεις τους βοηθούν και τα σημερινά παιδιά να κατανοήσουν τον
κόσμο γύρω τους και τους κινδύνους που κρύβει.
Ένα άλλο θέμα που τίθεται μετ’
επιτάσεως είναι το θέμα των στερεοτύπων που αναπαράγουν όσον αφορά το ρόλο της
γυναίκας. Μάλιστα σχολεία στη Βαρκελώνη απέσυραν γι’ αυτό το λόγο πολλά κλασικά
παραμύθια από τις σχολικές βιβλιοθήκες. Η κοπέλα που περιμένει να την
αποκαταστήσει ο πρίγκιπας, βασιλοπούλες που καλοπαντρεύονται με βασιλόπουλα.
Φτωχές υπηρέτριες που δουλεύουν στην κουζίνα και αλλάζει η ζωή τους όταν τις
ξεχωρίζει ο νεαρός άρχοντας. Τα αγόρια και οι άντρες πρωταγωνιστούν συνήθως τις
μεγάλες περιπέτειες.
Το πρώτο που δεν θα πρέπει να
ξεχνάμε είναι η αρχαϊκότητα των εποχών που δημιουργήθηκαν τα παραμύθια. Τότε
κυριαρχούσαν τα παραδοσιακά δίπολα άνδρας-κυνήγι, γυναίκα-σπίτι και αυτά
αναπαρήγαγαν στις διηγήσεις τους. Ο κόσμος των παραμυθιών είναι ένας καθαρά
συμβολικός κόσμος. Τα βασικά τους στοιχεία λειτουργούν ως μεταφορά και
αναπαράσταση βασικών καταστάσεων και εννοιών του κόσμου που μας περιβάλλει και
έχουν διαχρονικό χαρακτήρα.
Οι ψυχολόγοι επισημαίνουν πως τα
παιδιά ηλικίας 3-6 ετών στα οποία αρέσουν ιδιαίτερα τα παραμύθια δεν έχουν
ακόμη αναπτύξει τη ικανότητα πλήρους αντίληψης των αφηρημένων εννοιών άρα
δύσκολα θα υιοθετήσουν από τόσο νωρίς παρωχημένες απόψεις και κοινωνικά κλισέ. Σε
αυτό παίζει μεγαλύτερο ρόλο ο τρόπος ανατροφής και οι επιρροές του
περιβάλλοντος.
Ας διαβάσουμε, λοιπόν, άφοβα
παραμύθια στα παιδιά. Το έλεγε και ο Αϊνστάιν!
